PROFILBARU.COM

Koma
Koma
	yun. yun. κῶμα ;
	; Komatoz hal
XBT-10	R40.2
XBT-9	780.01
XBT-9-KM	780.01
DiseasesDB	16940
MeSH	D003128
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Koma və ya komatoz hal (yun. κῶμα — dərin yuxu) — mərkəzi sinir sisteminin proqressiv pozulması, zədələnməsi nəticəsində huşun itməsi, xarici qıcıqlara qarşı reaksiyasızlıq, get-gedə dərinləşən tənəffüs, qan dövranı və orqanizmin digər həyativacib funksiyalarının pozulması ilə xarakterizə olunan, kəskin inkişaf edən, ölüm öncəsi geridönəbilən ağır patoloji vəziyyət.

Huşun dəyişməsinə nəzarət edin

Müntəzəm olaraq zərərçəkəni müayinə edib, dəyişiklikləri qeyd edin. Nevroloji müayinə başın zədələnməsi olan zərərçəkənin vəziyyətinin qiymətləndirilməsinin asas hissəsidir və mütləq aparılmalıdır. Nevroloji müayinə AVPU va Qlazqo koma şkalası (QKS) ilə aparılır. Baş zədələnməsi olan zərərçəkənin tez-tez müayina edilmasi onun vəziyyətinin yaxşılaşması və ya pisləşməsinin tayin edilməsi üçün vacibdir. Ciddi nevroloji pozğunluğun alamətlərinə huşun səviyyəsinin ağırlaşması (keylaşma→ sopor koma va ya Qlazqo koma şkalasının 2 va daha çox bal azalması), baş ağrılarının artması, bəbəyin birtərəfli genişlənməsi və birtərəfli zaiflik aiddir. Əmin olun ki, hipoksiya va şok huşda olan dəyişikliklərin əsas səbəbi deyil. Başın və boyunun vəziyyətini stabilləşdirən zaman zərərçəkənin huşunun səviyyəsinə va tanaffusünə nəzarət edin.

Səbəbləri və təsnifatı

Sıra	Mərkəzi	Maddələr mübadiləsi	Toksiki	Kardiovaskulyar	Respirator
1.	Kəllə-beyin travması: kəllədaxili qanaxma (beyin qişaları arası qansızmalar: hörümçək torunabənzər qişaaltı)	Qaraciyər çatmamazlığı	Alkohol zəhərlənməsi	Şok	Hypoksiyalar (oksigen çatışmazlığı)
2.	Beyinin işimiyası: beyin damarlarının tıxacları: tromboz, emboliya	Uremiya	Qlikol zəhərlənməsi	Kardiogen şok	Hiperkapniya (qanda CO₂-nin miqdarının normadan çox olması)
3.	lat. Status epilepticus	Hiperqlikomiya, hipoqlikomiya; Qalxanabənzər vəzi çatmamazlığı: hipertireoz, hipotireoz; Böyrəküstü vəzi, Hipofiz çatmamazlığı	Sedativ, hipnotik, opiat, antidepressiv, salisilat və s. preparatlarla zəhərlənmə	Yuxu arteriyasının daralması	Hipokapniya (qanda CO₂-nin miqdarının normadan az olması)
4.	Meningit, Ensefalit	Hipertermiya, hipotermiya		Anevrizmalar	CO (dəm qazı) zəhərlənməsi

Mərkəzi koma

"Süni koma" ya "süni yuxu"

"Süni koma" təbabətdə geniş istifadə olunan termin olub^[1], dərman preparatlarının xüsusilə hypnotik, sedativ, opioidlərin köməyi ilə məqsədyönlü şəkildə pasientin intensiv müalicə məqsədilə müddətli dərin yuxuda saxlanılmasına deyilir. Bu hala uzunmüddətli ümumi narkoz kimi də baxmaq olar. Məqsəd süni tənəffüs rejimində aparılan intensiv müalicəni təmin etmək, orqanizmi mühafizə etmək, beyin qabığının faliyyətinə mənfi təsirləri azaltmaqdır. Klassik süni koma üçün adətən hipnotik propofol, sedativ dormikum (midozalam), narkotik ağrıkəsicilər sufentanil, fentanil preparatlaraından istifadə olunur. Bütün Şokların, ağır politravmaların, xüsusən kəllə-beyin tavmalarında, tənəffüs çatmamazlığı olan xəstələrin intensiv müalicəsi "süni koma" yaxud "süni yuxu" şəraitində aparılır. Pasienti klinik vəziyyət sabitləşdikdən, ürək-qan dövranı və tənəffüs sistemi nizamlandıqdan sonra "süni koma" törədən preparatların yeridilməsi dayandırılmaqla ayıltmaq mümkündür. Bəzən elə olur ki, beyin qabığının zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq pasient ayılsa da onda mental aktivlik çox zəifləmiş və ya heç olmur. Buna tibbdə vegetativ hal deyilir.

Ayıq koma (vegetativ hal)

Ayıq koma (lat. Coma vigile) ya Apallik sindrom baş beyin yarımkürələrinin, xüsusilə beyin qabığının bu və digər səbəblərdən zədələnməsi ya funksiyasının pozulması nəticəsində vegetativ və hərəki reflekslər saxlanılmaqla mental özünüidarə aktivliyin mövcudsuzluğu ilə xarakterizə olunan vegetativ hal — dekortikasiya (vegetativ həyat).

Endokrin koma

Endokrin koma daxili sekresiya vəzilərinin bu və ya digər səbəbdən hormon sintez müvazinətinin pozulmasi (ya az ya da həddindən siyadə sintez etməsi) ilə meydana çıxır.

Diabetik koma (coma diabeticum) — Şəkərli diabetli xəstələrdə insulin çatışmazlığı şəkərin hüceyrə və toxumalar tərəfindən mənimsənilməməsinə səbəb olur ki, bu da öz növbəsində qanda onun miqdarının hədsiz artmasina gətirib çıxarır. Nəticə etibarilə keton hissəciklərinin artması toksiki ketoasidoza səbəb olur.
Hipokortikoid koması (coma hypocorticoideum) ya böyrəküstü vəzi koması (coma suprarenale)
Hipopituitar koma (coma hypopituitarium) ya hipofizar koma (coma hypophysiale)
Hipotireoid koma (coma hypothyreoideum) ya miksödematoz koma (coma myxoedematosum).

Toksiki koma

Kardiovaskulyar koma

Respirator koma

Mərhələlər

Mərhələlər	Klinik mənzərə
Somnolens	hər an ayılabilən yuxucul və apatik, şərti kooperativ hal
Sopor	bərk qıcıq təsirindən ayılabilən uzunsürən yuxuculuq
Koma	ayılabilməyən yuxuculuq, bu zaman pasient gözlər qapanmış və tam huşsuz olur
I mərhələ	pasient ağrı qıcığına qarşı məqsədli reaksiya (iflic olmayan ətraflarla) verir
II mərhələ	pasient ağrı qıcığına qarşı məqsədsiz ümumi hərəkətlə reaksiya verir
III mərhələ	ağrı qıcığına qarşı reaksiyanın olmaması, lakin beyin kötüyü refleksleri saxlanılır
IV mərhələ	ağrı qıcığına qarşı reaksiyanın olmaması eyni zamanda beyin kötüyü reflekslerinin itməsi, patoloji tənəffüsün meydana çıxması, bəbəklərin geniş və reaksiyasız olması

Ramzay (0–6) şkalası ilə qiymətləndirmə^[2]^[3]

Bal	Klinik mənzərə	İzahat
0	ayıq, müvazinətli
1	təşvişli, həyəcanlı, qorxaq
2	ayıq, ünsiyyətli (kooperativ), Süni tənəffüsə tolerant
3	yuxucul amma, ünsiyyətli (kooperativ)	(Ucadan çağırdıqda, sığalladıqda gözlərini açır)
4	Yuxulu, ünsiyyətsiz (qeyri-kooperativ)	(Ucadan çağırdıqda, sığalladıqda gözlərini açmır, ancaq ağrı qıcığına çevik cavab verir)
5	Süni Koma (narkoz)	(ağrı qıcığına zəif, süst reaksiya)
6	Dərin koma	(ağrı qıcığına heç bir cavab reaksiza olmur.)

Qlasqo-Koma şkalası ilə qiymətləndirmə

Göz qapaqlarının açılması	Xallar	Şifahi cavablandırma	Xallar	Hərəki cavablar	Xallar
spontan	4	tam yönümlü	5	ancaq müraciət olunduqda	6
müraciət olunduqda	3	qeyri tam yönümlü	4	ağrıya qarşı məqsədli	5
ancaq ağrıya qarşı	2	qeyri adekvat	3	ağrıya qarşı məqsədsiz	4
mənfi	1	anlaşılmaz	2	bükücü mexanizm	3
			1	açıcı mexanizm	2
				mənfi	1

Qiymətləndirilməsi:

< 4 xal = 85% dəyişkən vegetativ status

< 8 xal = ağır beyin funksional pozğunluq

> 11 xal = 5–10% dəyişkən vegetativ status, 85% bərpa olunan zəif funksional pozğunluq

Həmçinin bax

Diabetik koma

Mənbə

Anästhesiologisches Notizbuch Klaus Hoffmann, Clemens Sirtl, Franz Jesch 5. Auflage, 38.1, ISBN 3-926035-52-8 (alm.)

İstinadlar

↑ U. Herrmann: Zum Begriff "künstliches Koma": Nur im Tiefschlaf Arxivləşdirilib 2010-08-09 at the Wayback Machine taz, 16. Januar 2009 (alm.)
↑ Analgesie, Sedierung und Delirmanagement in der Intensivmedizin Arxivləşdirilib 2022-08-01 at the Wayback Machine (alm.)
↑ H.-W. Striebel: Analgosedierung beim (beatmeten) Intensivpatienten. Arxivləşdirilib 2017-02-06 at the Wayback Machine in: H.-W. Striebel: Operative Intensivmedizin. Schattauer; 2007. ISBN 978-3-7945-2480-8 (alm.)

[1] U. Herrmann: Zum Begriff "künstliches Koma": Nur im Tiefschlaf Arxivləşdirilib 2010-08-09 at the Wayback Machine taz, 16. Januar 2009 (alm.)

[2] Analgesie, Sedierung und Delirmanagement in der Intensivmedizin Arxivləşdirilib 2022-08-01 at the Wayback Machine (alm.)

[3] H.-W. Striebel: Analgosedierung beim (beatmeten) Intensivpatienten. Arxivləşdirilib 2017-02-06 at the Wayback Machine in: H.-W. Striebel: Operative Intensivmedizin. Schattauer; 2007. ISBN 978-3-7945-2480-8 (alm.)

[1]

[2]

[3]

Koma