Filler

Filler (mac. fillér) — 1892-ci ildən 1999-cu ilə qədər dövriyyədə olan Macarıstanın xırda sikkəsi.

Müxtəlif dövrlərdə filler Avstriya-Macarıstan kronu, Macarıstan kronu, pengö və forintin yüzüncü hissəsi olmuşdur. Adı "dörd" mənasını verən Vierer alman sözündən gəlir, bu termin həmçinin 4 kreytser dəyərində olan Avstriya-Macarıstan sikkəsinin adı idi.

Son fillerlər 1999-cu ildə zərb olunmuşdur, hal-hazırda real pul dövriyyəsində iştirak etmirlər, lakin yenə də Macarıstan forintinin ayrılmaz hissəsi hesab olunurlar.

Avstriya-Macarıstan kronu

Avstriya-Macarıstan kronu 1892-ci ildə Avstriya-Macarıstanın pul vahidi kimi dövriyyəyə daxil oldu. İmperiyanın Avstriya hissəsində xırda pula "heller", Macarıstan hissəsində isə "filler" deyilirdi. 1900-cü ilə qədər köhnə sikkələr də dövriyyədə idi, onların nisbətləri: 1 qulden (florin) = 2 krona, 1 kreytser = 2 filler (heller). Filler sikkələri Kremnitsa zərbxanasında zərb olunurdu və onlar (heller sikkələri kimi) imperiyanın bütöv ərazisində qanuni ödəniş vasitəsi sayılırdı.

Birinci Dünya müharibəsinin başlaması 2, 10 və 20 filler dəyərində sikkələr dəmirdən zərb olunmağa başlandı və 1 filler sikkələrin zərb edilməsi dayandırıldı. Avstriya-Macarıstanın dağılmasından sonra, filler sikkələri də daxil olmaqla, Avstriya-Macarıstan kronunun istifadəsi yeni yaradılan dövlətlərin ərazisində milli kredit və pul sistemləri yaradılana qədər davam etdi.^[1][2][3]

Avers	Revers	Nominal	Diametr, mm	Qalınlıq, mm	Kütlə, q	Metal	Çevrəsi	Zərb olunma illəri	Dövriyyəyə buraxılma	Dövriyyədən çıxarılma
		1 filler	17	1	1,66	Mis/Qalay/Sink (950/40/10)	hamar	1892–1904, 1906, 1914	1 aprel 1893	31 dekabr 1926[a 1]
		2 filler	19	2	3,33	Mis/Qalay/Sink (950/40/10)	hamar	1892–1910, 1914, 1915
		2 filler	17	2	2,78	Dəmir	hamar	1916–1918	6 noyabr 1916
		10 filler	19	1	3	Nikel	nahamar	1892–1896, 1906, 1908, 1909, 1914	7 may 1893	30 aprel 1918
		10 filler	19	1	3	Mis/Sink/Nikel (500/400/100)	nahamar	1914–1916	10 may 1915	31 dekabr 1926
		10 filler	19	1	2,5	Dəmir	nahamar	1915, 1916, 1918	10 noyabr 1916
		20 filler	21	2	4	Nikel	nahamar	1892–1894, 1906–1908, 1914	7 may 1893	31 dekabr 1917
		20 filler	21	1	3,33	Dəmir	hamar	1914–1918	3 avqust 1916	31 dekabr 1926

1. Macarıstan ərazisində dövriyyədən çıxarılma tarixidir, digər ərazilər üçün bax Dövriyyədən çıxarılması

Macarıstan kronu

Kremnitsa zərbxanasının avadanlığı 1920-ci ildə Budapeştə aparıldı və burada filler sikkələrin zərb edilməsi başlandı. 1920–1922-ci illərdəki 10 və 20 filler sikkələri 1914-cü il tipli Avstriya-Macarıstan sikkələrinin növündə zərb edilirdi. Sikkələrin görünüşü, xüsusiyyətləri və habelə Kremnitsa zərbxanasının nişanı "K" dəyişməz qaldılar.

^[4][5].

Avers	Revers	Nominal	Diametr, mm	Qalınlıq, mm	Kütlə, q	Metal	Çevrəsi	Zərb olunma illəri	Dövriyyədən çıxarılma
		10 filler	19	1	2,5	Dəmir	nahamar	1920	31 dekabr 1926
		20 filler	21	1	3,33	Dəmir	hamar	1920–1922	31 dekabr 1926

1920-ci ilin noyabr ayında Poçt Əmanət Bankının filler məzənnəsində mübadilə biletləri dövriyyəyə buraxıldı.^[6][7]

Şəkil		Nominal	Ölçüsü	Tarix
Avers	Revers			Banknotda qeyd olunan	Dövriyyəyə buraxılma`	Dövriyyədən çıxarılma
Xarici təsvir	Xarici təsvir	20 filler	87 × 56 mm	2 oktyabr 1920-ci il	22 noyabr 1920-ci il	9 yanvar 1924-cü il
Xarici təsvir	Xarici təsvir	50 filler	87 × 56 mm		14 dekabr 1920-ci il

1920-ci ildə, sikkə bənzər banknotların sınaq nüsxələri nominal dəyəri 50 filler olan kartondan hazırlandı. Avers tərəfində Macarıstan gerbi, revers hissəsində isə nominal təsvir olundu.^[8][6]

Изображение	Nominal	Diametr, mm	Material	İstehsal ili
Xarici təsvir	50 filler	30	Karton	Qeyd olunmayıb

İstinadlar

1. Cuhaj, 2009. səh. 598
2. Cuhaj, 2012. səh. 1045-1046
3. Rádóczy, 1984. səh. 73-78
4. Cuhaj, 2012. səh. 1056
5. Rádóczy, 1984. səh. 73—75
6. Cuhaj, 2008. səh. 685
7. Rádóczy, 1984. səh. 64-65
8. Rádóczy, 1984. səh. 66-67

Mənbələr

• Dicționaru limbii românești // August Scriban, — Institutu de Arte Grafice "Presa Bună", 1939
• Valentin Putanec. Etimološki Prinosi: 1. bilka. 2. filarka/pilajrica // RASPRAVE ZJ, SV. 13 (1987), ZAGREB, 79–91 — стр. 84
• Nyomárkay István: A hangváltozásokról // Magyar Nyelv, 2004, vol: 100, 395–406 — стр. 401
• The Free Dictionary. Farlex. 2011., статья Filler
• Cuhaj G., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1801—1900 (6-е изд). Iola: Krause Publications. 2009. ISBN 978-0-89689-940-7.
• Cuhaj G.S., Michael T., Miller H. Standard Catalog of World Coins 1901—2000 (40-е изд). Iola: Krause Publications. 2012. ISBN 978-1-4402-2962-6.
• Cuhaj G.S. Standard Catalog of World Paper Money. General Issues 1368—1960 (12-е изд). Iola: Krause Publications. 2008. ISBN 978-0-89689-730-4.
• Rádóczy G. A legújabb kori magyar pénzek (1892-1981). Budapest: Corvina. 1984. ISBN 963-13-1528-2.

Xarici keçidlər

• Bevont érmék 1946-tól, Macarıstan Milli Bankının veb saytı