Okean qabığı okean silsiləsində əmələ gəlir, litosfer isə xəndəklərdə yenidən astenosferə batırılır..
Dəniz geologiyası — və ya geoloji okeanoqrafiya okean dibinin tarixini və quruluşunu öyrənir. Okeanın dibinin və sahil zonasının geofiziki, geokimyəvi, sedimentoloji və paleontoloji tədqiqatlarını əhatə edir. Dəniz geologiyasının geofizika və fiziki okeanoqrafiya ilə güclü əlaqələri var.
Dəniz geoloji tədqiqatları İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı illərdə dəniz dibinin yayılması və plitələrin tektonikası üçün kritik sübutların təmin edilməsində son dərəcə vacib idi. Dərin okean dibi, mahiyyətcə öyrənilməmiş sonuncu sərhəddir və həm hərbi (sualtı) məqsədləri, həm də iqtisadi (neft və metal hasilatı) məqsədləri dəstəkləyən təfərrüatlı xəritəçəkmə tədqiqatı aparır.
İki tektonik plitənin qovuşduğu sərhəddə çökəklik əmələ gəlir
Sakit Okean ətrafındakı Atəş Halqası intensiv vulkanizmi və seysmik fəaliyyəti ilə birlikdə fəlakətli zəlzələlər, sunamilər və vulkan püskürmələri üçün böyük təhlükə yaradır. Bu fəlakətli hadisələr üçün hər hansı erkən xəbərdarlıq sistemi sahil və ada qövs mühitinin dəniz geologiyasının daha ətraflı başa düşülməsini tələb edəcəkdir.[1]
Sahil və dərin dəniz çöküntülərinin və müxtəlif dəniz mühitlərində kalsium karbonatın yağıntı və həll olunma dərəcələrinin öyrənilməsi qlobal iqlim dəyişikliyi üçün mühüm təsirlərə malikdir.[2][3]
Əvvəlcə Qırmızı dənizdə, daha sonra Şərqi Sakit Okeanın yüksəlişi və Orta Atlantik silsiləsi sistemləri boyunca orta okean rift zonası vulkanizminin və hidrotermal çuxurların kəşfi və davamlı tədqiqi dəniz geoloji tədqiqatlarının mühüm sahələri idi. Həmin hidrotermal sistemlərin daxilində və onlara bitişik yaşayan aşkar edilmiş ekstremofil orqanizmlər yerdəki həyatı və belə bir mühitdə potensial həyatın mənşəyi haqqında anlayışımıza açıq şəkildə təsir göstərmişdir.
Marian çökəkliyi
Marian çökəkliyi dünyada bu günə kimi məlum olan ən dərin yerdir. Marian adalarının ən böyüyü olan Quam adasından 340 km cənub şərqdə yerləşən çökəklik aypara şəklində bir çapıqdır. Adından məlum olduğu kimi məhz Marian adalarının yaxınlığında yerləşdiyi üçün belə adlandırılıb.
Marian çökəkliyinin ən dərin nöqtəsi "Çallencer uçurumu" (ing. Challenger Deep) adlanır. O, çökəkliyinin cənub-qərb hissəsində, ən son məlumatlara görə, dəniz səviyyəsindən 10,994 metr aşağıda yerləşir. Çökəklikdə ilk ölçmələr buranı tapan Challenger (meydan oxuyan) adlı Britaniya tədqiqat gəmisi tərəfindən 1875-ci ildə həyata keçirilmişdir. Dünyanın ən dərin nöqtəsinin adı da elə buradan qaynaqlanır.
Maraqlıdır ki, Sovet elmi-tədqiqat gəmisi "Vityaz"-ın tədqiqatçıları 1957-ci ildə həyata keçirdikləri ölçmələr zamanı ən dərin nöqtəni 11,022 metr olaraq təyin etmişdirlər. Bu rəqəm Sovet elmi ədəbiyyatına daxil olmuş, hətta bu gün də bir çox rus dilli yeni elmi ədəbiyyatda yalnız bu rəqəmə rast gəlmək olar.
