Deskriptiv linqvistika — dilin müxtəlif səviyyələrini təsvir etməklə, onun strukturunu və istifadə qaydalarını izah edən dilçilik istiqamətidir. Bu yanaşma dilin necə işlədiyini öyrənir və bu prosesdə dilin təbii halını müşahidə edərək qaydalarını formalaşdırır, lakin dili necə olmalı olduğunu demir, yəni preskriptiv qaydalara ziddir. Deskriptiv linqvistikanın məqsədi dilin real istifadə formalarını qeydə almaq, onları sistemləşdirmək və bu məlumatlar əsasında dilin quruluşunu anlamaqdır.[1][2]
Deskriptiv linqvistikanın əsas cəhətləri
Deskriptiv linqvistika, dili danışanların istifadə etdiyi təbii formalarla maraqlanır. Bu o deməkdir ki, dilçilər dilləri yazılı və şifahi formada müşahidə edir və necə işlədiyini təhlil edirlər. Məsələn, bir dilin danışıq tərzi, vurğu qaydaları və cümlə quruluşları nəzərdən keçirilir.
Deskriptiv linqvistika, dilin müxtəlif səviyyələrini təsvir etməklə məşğuldur. Bunlara: Fonologiya, Morfologiya, Sintaksis(cümlə quruluşu), Leksikologiya(söz ehtiyatı), Semantika(mənalar).
Deskriptiv linqvistika normativ və ya standart dil formalarına diqqət yetirmir. Əksinə, regional dialektlər, qeyri-standart dil formaları və gündəlik danışıq dillərini də eyni dərəcədə əhəmiyyətli hesab edir. Məsələn, deskriptiv linqvistlər danışıq dilində qrammatik olaraq "səhv" hesab edilən formaları təhlil edirlər, çünki bu formalar real dildə geniş yayılmış ola bilər.
Deskriptiv linqvistika həm bir dilin tarixi inkişafını, həm də müəyyən bir zaman dilimində necə işlədiyini (sinxronik təhlil) araşdırır. Bu yanaşma, dili statik bir fenomen olaraq deyil, dəyişən və inkişaf edən bir sistem olaraq görür.
Deskriptiv linqvistika müxtəlif dillərin strukturunu müqayisə etməklə, onların necə fərqləndiyini və hansı ortaq cəhətləri olduğunu aşkara çıxara bilər. Bu, bir dilin təsviri və onun digər dillərlə müqayisəsi vasitəsilə əldə edilə bilər.
Müasir deskriptiv linqvistika tez-tez korpus dilçiliyindən istifadə edir. Bu yanaşma, böyük miqdarda yazılı və ya şifahi dil materiallarının təhlili üçün korpus adlanan məlumat bazalarından faydalanır. Bu üsul vasitəsilə deskriptiv linqvistlər dilin müxtəlif aspektlərini təsvir edə bilərlər.
Deskriptiv Linqvistikanın Əsas Prinsipləri
Deskriptiv linqvistika dilin necə işlədiyini müşahidə edir və qeydə alır, dilin necə olmalı olduğu ilə bağlı heç bir normativ qayda təklif etmir. Yəni dilin qaydalarını təyin etmir, yalnız mövcud dil strukturlarını və istifadəsini təsvir edir.
Deskriptiv linqvistlər dilin zamanla necə dəyişdiyini araşdırır. Onlar həmçinin dilin necə təkamül etdiyini və müxtəlif coğrafi və sosial qruplar arasında necə fərqləndiyini öyrənirlər.
Deskriptiv linqvistika, dilin istifadəsini təsvir edərkən insanların dil qaydalarına necə riayət etdiyini və dilin real həyatdakı praktikasını öyrənir. Məsələn, insanlar gündəlik həyatda qrammatik qaydalara tam uyğun danışmasalar da, deskriptiv linqvistika bunu "səhv" kimi qiymətləndirmir, əksinə dilin həmin icma daxilində necə işlədiyini təsvir edir.
Deskriptiv Linqvistikanın Əhəmiyyəti
Deskriptiv linqvistika dilin öyrənilməsi üçün əsas yanaşmalardan biridir. Bu yanaşma, təkcə normativ dil qaydalarını deyil, həmçinin dilin necə inkişaf etdiyini və insanlar arasında necə istifadə olunduğunu göstərir.
Deskriptiv linqvistika müxtəlif dillər və dialektlər arasındakı fərqləri öyrənir. Bu, dillərin zənginliyini və müxtəlifliyini başa düşməyə kömək edir.
Deskriptiv linqvistika dil tədrisi və öyrənmə metodlarının inkişafında mühüm rol oynayır. O, dilin öyrədilməsində real istifadə qaydalarını nəzərə alır və bu, öyrənənlərin daha təbii şəkildə dil bacarıqlarını inkişaf etdirməsinə kömək edir.
Deskriptiv və Preskriptiv Linqvistika Fərqi
Deskriptiv Linqvistika dilin necə işlədiyini təsvir edir və dilin müxtəlif formalarını müşahidə edir.
Preskriptiv Linqvistika isə dilin necə işləməli olduğunu müəyyən edir və normativ qaydaları təklif edir. Preskriptiv yanaşma daha çox yazılı ədəbiyyatda və standart dillərdə tətbiq olunur.
Deskriptiv linqvistika dilin təbii istifadəsini müşahidə edən və onun strukturunu təsvir etməyə çalışan bir yanaşmadır. O, dilin müxtəlif aspektlərini sinxronik və diaxronik olaraq araşdırır, eyni zamanda dilin təbii mühitdə necə işlədiyini izah etməyə çalışır. Bu, dilin canlı və dəyişən bir sistem olduğunu vurğulayan bir yanaşmadır və dilin tədqiqi üçün vacib bir sahədir.
İstinadlar
.png)
