Maliyyədəbutstrep (ing.bootstrapping) termini əsasən gələcəkdəki pul axınlarının və faiz dərəcələrinin qiymətləndirilməsində istifadə olunan bir texnikadır. Butstrep metodu ilə mürəkkəb faiz dərəcələrini tək dövr faiz dərəcələrinə parçalamaq mümkün olur ki, bu da gələcək pul axınlarının diskont edilməsi üçün zəruridir.[1]
Bu texnika xüsusilə faiz dərəcəsi əyrilərinin hesablanmasında geniş istifadə olunur. Faiz dərəcəsi əyrisi (ing.yield curve) müxtəlif vaxt intervalları üzrə faiz dərəcələrinin təyin edilməsində istifadə edilir və bu əyri gələcəkdəki faiz dərəcələrini proqnozlaşdırmağa kömək edir.[2]
Butstrep metodu faiz dərəcəsi əyrisini hesablamaq üçün addım-addım işlənən bir texnikadır və gələcək dövrlər üzrə sıfır kupon (ing.zero-coupon) dərəcələrinin hesablanmasını təmin edir. Faiz dərəcəsi əyrisini qurmaq üçün adətən müxtəlif müddətli istiqrazlar və ya gələcək pul axınları istifadə edilir.[3]
1-ci addım
Məlumat toplama — əvvəlcə müxtəlif müddətli (məsələn, 6 aylıq, 1 illik, 2 illik və s.) istiqrazların kupon dərəcələrini və gələcək pul axınlarını tapmaq lazımdır.[4] Burada əsas məqsəd hər bir istiqrazın gələcək pul axınlarını istifadə edərək sıfır kupon dərəcəsini hesablamaqdır.
2-ci addım
Ən qısa müddətli istiqraz diskontasiyası — ən qısa müddətli istiqrazla başlayaraq (məsələn, 6 aylıq istiqraz) və onun sıfır kupon dərəcəsini tapmaq mümkündür. Bu, sadəcə istiqrazın gələcəkdə ödəyəcəyi pul məbləğini nominal dəyərinə uyğun diskontasiya etməklə hesablanır.
Bu dərəcə faiz dərəcəsi əyrisinin ilk nöqtəsidir.
3-cü addım
Növbəti istiqrazlar üçün diskont dərəcələrini hesablamaq üçün əvvəlki dövr üçün tapılmış dərəcələrdən istifadə olunur. Məsələn, 1 illik istiqraz üçün:
İstiqrazın kupon dərəcəsini və gələcək pul axınlarını nəzərə almaq lazımdır.
Pul axınlarını diskontasiya etmək üçün əvvəlki dövrlər üçün hesabladığınız faiz dərəcələrindən istifadə etmək.
Son dövrdə, nominal dəyəri bərabərləşdirmək üçün cari faiz dərəcəsini həll etmək.[5]
Nümunə: 1 illik istiqrazın 6 aylıq və 12 aylıq pul axınlarını və qiymətini istifadə edərək sıfır kupon dərəcəsini tapmaq olar:
Bu tənlikdə, qiymət verilən istiqrazın indiki qiymətidir və yalnız 𝑟12𝑎𝑦𝑙ı𝑞 naməlum qalır, onu həll etməklə 12 aylıq sıfır kupon dərəcəsini tapa mümkündür.
4-cü addım
Bu prosesi digər istiqrazlar üçün də tətbiq edərək hər bir müddət üzrə sıfır kupon faiz dərəcəsini tapmaq və faiz dərəcəsi əyrisini tamamlamaq üçün addım-addım davam etmək lazımdır.
Misal
Əgər əlində 6 aylıq və 1 illik istiqrazlar varsa:
6 aylıq faiz dərəcəsini diskontasiya ilə tapmaq.
Sonra 1 illik istiqrazın dərəcəsini tapmaq üçün 6 aylıq dərəcədən istifadə etmək.[6]
Beləliklə, butstrep metodu 4 addımla müxtəlif müddətlər üzrə faiz dərəcələrini taparaq əyrini yaradır.
