Acarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (gürcücə: აჭარის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, Acharis Avtonomiuri Sabchota Socialisturi Respublika), qısaca Acarıstan MSSR, 1921–1990-cı illər arasında Sovet İttifaqı tərkibində Gürcüstan SSR-ə bağlı muxtar respublika olmuşdur.[1] Paytaxtı və ən böyük şəhəri Batumi idi.
Giriş
Acarıstan MSSR, Qara dənizin şərq sahilində, Gürcüstanın cənub-qərbində yerləşirdi. Coğrafi mövqeyi və subtropik iqlimi sayəsində bölgə, çay, tütün və sitrus meyvələri istehsalı ilə məşhur idi. Batumi limanı, Acarıstanın iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir və gəmiqayırma, neft emalı və çay emalı kimi sənaye sahələri ilə ön plana çıxırdı.
Acarıstan MSSR, zəngin tarixi və mədəni irsə malik idi. Gürcü və İslam mədəniyyətlərinin qovuşduğu bu bölgədə, xalq sənəti, musiqi, rəqs və ədəbiyyat inkişaf etmişdi. Acarıstan mətbəxi də özünəməxsusluğu ilə seçilirdi.
Sovet dövründə Acarıstan MSSR, Gürcüstan SSR-in tərkibində əhəmiyyətli iqtisadi və sosial inkişaf yaşamışdır. Lakin, Sovet İttifaqının dağılması ilə Acarıstan MSSR də özünü ləğv etmiş və Acarıstan Muxtar Respublikası olaraq Gürcüstanın tərkibində qalmışdır. Bu gün Acarıstan, Gürcüstanın mühüm bir bölgəsi olmaqla yanaşı, gözəl təbiəti, tarixi abidələri və mədəniyyəti ilə turistləri cəlb edən bir məkandır.
Tarixi
Erkən Dövr və Sovetləşmə
Acarıstanın tarixi kökləri antik dövrlərə qədər uzanır. Bölgə, qədim dövrlərdə bir yunan koloniyası olaraq qurulmuş, daha sonra Roma və Bizans İmperiyalarının tərkibinə girmişdir. Orta əsrlərdə Gürcüstan Krallığının bir parçası olan Acarıstan, 16-cı əsrdə Osmanlı İmperiyasının hakimiyyəti altına girmişdir.[2] 1878-ci ildə Rusiya İmperiyası ilə Osmanlı İmperiyası arasında imzalanan Berlin müqaviləsi nəticəsində Acarıstan, Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatılmışdır.
1917-ci ildə Rusiyada baş verən Oktyabr İnqilabı, Acarıstanın da siyasi taleyini dəyişdirmişdir. 1918-ci ildə Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsi ilə Acarıstan da müstəqil bir respublika olmuşdur. Lakin, bu müstəqillik uzun sürməmiş və 1921-ci ildə Qızıl Ordu tərəfindən işğal edilən Acarıstan, Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində muxtar bir respublika halına gətirilmişdir.
Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə Acarıstanda sosialist quruluşun təməlləri atılmışdır. Sənayeləşmə və kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi sürətləndirilmiş, təhsil və səhiyyə sahələrində islahatlar aparılmışdır. Xüsusilə, Batumi limanının inkişafı və çay plantasiyalarının genişləndirilməsi Acarıstan iqtisadiyyatının əsasını təşkil etmişdir.
Sovetləşmə dövründə Acarıstan, Gürcüstanın digər bölgələri ilə müqayisədə nisbətən daha çox muxtariyyətə malik olmuşdur. Bu muxtariyyət, bölgənin özünəməxsus mədəni və coğrafi xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamasına imkan vermişdir. Acarıstanın əsasən müsəlman olan əhalisi, Sovet hakimiyyəti altında öz dini və mədəni ənənələrini davam etdirmişdir.
Acarıstan MSSR, Sovet İttifaqının dağılmasına qədər Gürcüstan SSR-in tərkibində qalmışdır. Bu dövr ərzində Acarıstan, iqtisadi və sosial sahələrdə əhəmiyyətli inkişaflar yaşamışdır. Lakin, Sovet İttifaqının dağılması ilə başlayan siyasi və iqtisadi böhranlar, Acarıstanı da təsirsiz buraxmamışdır. 1990-cı ildə Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsi ilə Acarıstan MSSR də özünü ləğv etmiş və Acarıstan Muxtar Respublikası olaraq Gürcüstanın tərkibində qalmışdır.
İkinci Dünya müharibəsi və Sonrası
İkinci Dünya müharibəsi dövründə Acarıstan MSSR, Qafqaz cəbhəsində strateji əhəmiyyətli bir bölgə idi.[3] Acarıstan, Qara dənizin şərq sahilində yerləşməsi və Türkiyə ilə sərhədə malik olması səbəbindən hərbi baxımdan mühüm bir mövqeyə sahib idi. Acarıstanlılar, Sovet ordusu tərkibində faşizmə qarşı mübarizədə iştirak etmiş və bölgənin müdafiəsində mühüm rol oynamışdır.
Müharibə illərində Acarıstan iqtisadiyyatı böyük zərbələr almışdır. Sənaye müəssisələri və kənd təsərrüfatı sahələri dağıdılmış, əhali çətinliklərlə üzləşmişdir. Lakin, müharibədən sonra Acarıstan, Sovet İttifaqının digər bölgələri kimi yenidənqurma prosesinə başlamışdır. Sənaye və kənd təsərrüfatı bərpa edilmiş, yeni infrastruktur layihələri həyata keçirilmişdir.
1950-ci və 1960-cı illərdə Acarıstan iqtisadiyyatı sürətli inkişaf dövrünə girmişdir. Çay, tütün və sitrus meyvələri istehsalı artmış, yeni sənaye müəssisələri açılmışdır. Batumi limanı genişləndirilmiş və modernləşdirilmiş, turizm sektoru inkişaf etdirilmişdir. Bu dövrdə Acarıstan, Sovet İttifaqının ən inkişaf etmiş muxtar respublikalarından biri olmuşdur.
1970-ci və 1980-ci illərdə Acarıstan iqtisadiyyatı sabit inkişafını davam etdirmişdir. Lakin, Sovet İttifaqının son illərində başlayan siyasi və iqtisadi böhranlar, Acarıstanı da təsirsiz buraxmamışdır. İqtisadi çətinliklər və sosial problemlər artmış, əhalinin həyat səviyyəsi aşağı düşmüşdür.
Bu dövrdə Acarıstanda milli oyanış və müstəqillik hərəkatı da güclənmişdir. Gürcüstanın digər bölgələrində olduğu kimi, Acarıstanda da Sovet hakimiyyətinə qarşı narazılıqlar artmışdır. 1990-cı ildə Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsi ilə Acarıstan MSSR də özünü ləğv etmiş və Acarıstan Muxtar Respublikası olaraq Gürcüstanın tərkibində qalmışdır.
İkinci Dünya müharibəsi və sonrakı dövrdə Acarıstan, çətinliklərlə üzləşsə də, yenidənqurma və inkişaf yolunda mühüm addımlar atmışdır. Bu dövr, Acarıstanın tarixində mühüm bir yer tutur və bölgənin bugünkü durumuna təsir edən bir çox hadisəyə şahidlik etmişdir.
Milli Oyanış və Müstəqillik Hərəkatı
1980-ci illərin sonlarında Sovet İttifaqında başlayan siyasi və iqtisadi islahatlar, Gürcüstanda və Acarıstanda milli oyanış və müstəqillik hərəkatının yüksəlişinə səbəb oldu.[4] Acarıstanda da Gürcüstanın digər bölgələrində olduğu kimi, Sovet hakimiyyətinə qarşı narazılıqlar artmağa başladı. Bu narazılıqlar, əsasən iqtisadi çətinliklər, sosial problemlər və mədəni assimilyasiya siyasətlərindən qaynaqlanırdı.
Acarıstanlılar, öz mədəni kimliklərini və muxtariyyətlərini qorumaq istəyirdilər. Bu dövrdə Acarıstanda bir çox siyasi partiya və təşkilatlar quruldu. Bu təşkilatlar, Acarıstanın muxtariyyət hüquqlarının genişləndirilməsi və Gürcüstandan müstəqillik əldə edilməsi kimi müxtəlif tələblərlə çıxış edirdilər.
1990-cı ilin aprel ayında Gürcüstan Ali Soveti, Gürcüstanın Sovet İttifaqından müstəqilliyini elan etdi. Bu qərar, Acarıstanda da böyük coşqu ilə qarşılandı. Acarıstan MSSR Ali Soveti də Gürcüstanın müstəqillik qərarını dəstəklədi və Acarıstanın da müstəqil bir dövlət olması tələbi ilə çıxış etdi.
Lakin, Acarıstanın müstəqillik tələbi Gürcüstan hökuməti tərəfindən rədd edildi. Gürcüstan hökuməti, Acarıstanın Gürcüstanın ayrılmaz bir parçası olduğunu və muxtariyyət hüquqlarının Gürcüstan Konstitusiyası ilə təmin edildiyini bildirdi.
1991-ci ilin yanvar ayında Acarıstan MSSR Ali Soveti, Acarıstanın Gürcüstandan müstəqilliyini elan etdi. Lakin, bu qərar beynəlxalq aləm tərəfindən tanınmadı və Acarıstan, Gürcüstanın tərkibində muxtar bir respublika olaraq qaldı.
1990-cı illərin əvvəllərində Acarıstan, Gürcüstanın digər bölgələri ilə müqayisədə nisbətən daha sabit bir siyasi və iqtisadi duruma sahib idi. Bu, əsasən Acarıstanın lideri Aslan Abaşidzenin avtoritar idarəetmə üslubu və Rusiya ilə olan yaxın əlaqələri sayəsində mümkün olmuşdur.
2004-cü ildə Gürcüstanda baş verən Gül İnqilabı, Acarıstanda da siyasi dəyişikliklərə səbəb oldu. Abaşidze rejimi devrildi və Acarıstan, Gürcüstanın mərkəzi hökumətinin nəzarəti altına girdi. Bu hadisə, Acarıstanın Gürcüstanla olan münasibətlərində yeni bir səhifə açdı.
Coğrafiya
Coğrafi Mövqeyi
Acarıstan, Gürcüstanın cənub-qərbində, Qara dənizin şərq sahilində yerləşir. Şimalda Guria, şərqdə Samtsxe-Cavaxeti bölgələri ilə həmsərhəddir. Cənubda Türkiyə ilə 20 km-lik quru sərhəddi vardır.[5] Acarıstanın sahəsi 2900 km² təşkil edir. Bu, Gürcüstanın ümumi ərazisinin təxminən 4%-ni təşkil edir.
Acarıstanın coğrafi mövqeyi, onun iqtisadi və siyasi əhəmiyyətini artıran bir sıra üstünlüklər təqdim edir. Qara dənizə çıxışı olması, Acarıstanı Gürcüstanın ən mühüm liman şəhəri olan Batumi ilə birlikdə regional ticarət və nəqliyyat mərkəzinə çevirmişdir. Türkiyə ilə sərhədə malik olması isə, iki ölkə arasında iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafına şərait yaratmışdır.
Acarıstanın relyefi, əsasən dağlıq və təpəlikdir. Bölgənin ən yüksək nöqtəsi, 2755 metr yüksəkliyindəki Xino dağıdır.[6] Acarıstanın sahil xətti, qayalıqlar, körfəzlər və çimərliklərlə zəngindir. Bölgənin əsas çayları Çorox, Açaristskali və Kintrishidir.
Acarıstanın coğrafi mövqeyi, onun iqlimini və təbiətini də şərtləndirir. Qara dənizin təsiri ilə Acarıstan, rütubətli subtropik iqlimə malikdir. Bu iqlim, bölgədə çay, tütün və sitrus meyvələri kimi məhsulların yetişdirilməsinə imkan verir. Acarıstanın təbiəti, zəngin bitki örtüyü və müxtəlif heyvan növləri ilə diqqət çəkir.
İqlimi
Acarıstan, rütubətli subtropik iqlimə malikdir. Bu iqlim, Qara dənizin təsiri ilə formalaşır və bölgədə mülayim qışlar və isti yaylar yaşanmasına səbəb olur. Qış aylarında orta temperatur 5–10 °C arasında dəyişir, yay aylarında isə 20–25 °C arasında olur. Acarıstan, il boyu bol yağıntı alır və illik yağıntı miqdarı 1500–2500 mm arasında dəyişir.
Acarıstanın iqlimi, bölgənin bitki örtüyünün zəngin və müxtəlif olmasını təmin edir. Subtropik iqlim şəraiti, çay, tütün, sitrus meyvələri, bambuk və digər bitki növlərinin yetişdirilməsi üçün əlverişlidir. Acarıstanın dağlıq bölgələrində isə daha sərin və rütubətli bir iqlim hakimdir və burada meşəlik ərazilər geniş yayılmışdır.
Acarıstanın iqlimi, turizm üçün də əlverişlidir. Yaz aylarında isti və günəşli hava, Qara dəniz sahillərində çimərlik tətilini cəlbedici edir. Qış aylarında isə dağlıq bölgələrdə qış turizmi üçün imkanlar mövcuddur.
Acarıstanın iqlim xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər:
- İllik orta temperatur: 14–16 °C
- Ən isti ay: İyul (orta temperatur 22–24 °C)
- Ən soyuq ay: Yanvar (orta temperatur 6–8 °C)
- İllik yağıntı miqdarı: 1500–2500 mm
- Ən çox yağıntı düşən ay: Oktyabr
- Ən az yağıntı düşən ay: May
Acarıstanın iqlimi, bölgənin təbiətinin və iqtisadiyyatının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Rütubətli subtropik iqlim, Acarıstanın zəngin bitki örtüyünün və kənd təsərrüfatı məhsullarının əsasını təşkil edir. Eyni zamanda, mülayim qışı və isti yayı ilə Acarıstan, turizm üçün də cəlbedici bir bölgədir.
Təbiəti
Acarıstan, zəngin və müxtəlif təbiəti ilə seçilir. Bölgənin təbiəti, Qara dənizin təsiri, dağlıq relyef və subtropik iqlim şəraiti ilə formalaşmışdır.
Relyef: Acarıstanın ərazisinin böyük hissəsi dağlıq və təpəlikdir. Mesxeti, Şavşeti və Arsiyan dağ silsilələri, Acarıstanın təbii sərhədlərini təşkil edir. Bu dağlar, bölgədə müxtəlif iqlim zonalarının yaranmasına və bitki örtüyünün zənginləşməsinə səbəb olur. Sahil xətti boyunca uzanan düzənlik və alçaq təpəliklər isə, kənd təsərrüfatı və turizm üçün əlverişli şərait yaradır.
Çaylar və Göllər: Acarıstan, bol sulu çayları ilə tanınır. Çorox, Açaristskali və Kintrish çayları, bölgənin əsas su mənbələrini təşkil edir. Bu çaylar, həm suvarma, həm də enerji istehsalı üçün istifadə olunur. Acarıstanda bir neçə təbii və süni göl də mövcuddur.
Bitki Örtüyü: Acarıstanın bitki örtüyü, subtropik iqlimin təsiri ilə olduqca zəngin və müxtəlifdir. Sahil zonasında palmalar, bambuklar, sitrus meyvələri və çay plantasiyaları geniş yayılmışdır. Dağlıq ərazilərdə isə meşələr dominantlıq təşkil edir. Acarıstanda bir çox endemik bitki növü də mövcuddur.
Heyvanlar Aləmi: Acarıstanın heyvanlar aləmi də olduqca zəngindir. Meşələrdə qonur ayı, canavar, tülkü, vaşaq və digər məməlilər yaşayır. Çaylarda və göllərdə müxtəlif balıq növlərinə rast gəlinir. Acarıstan, həmçinin quşların köç yolları üzərində yerləşir və burada bir çox quş növünə rast gəlmək mümkündür.
Milli Parklar və Qoruqlar: Acarıstanın təbii gözəlliklərini qorumaq və gələcək nəsillərə ötürmək üçün bir neçə milli park və qoruq yaradılmışdır. Mtirala Milli Parkı, Kintrishi Qoruğu və Kobuleti Qoruğu, Acarıstanın ən məşhur təbiət qoruqları arasındadır. Bu qoruqlar, nadir bitki və heyvan növlərinin qorunması üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Acarıstanın təbiəti, bölgənin ən dəyərli sərvətlərindən biridir. Bu zəngin təbiət, həm Acarıstanın iqtisadiyyatına, həm də turizm potensialına böyük töhfələr verir. Acarıstan hökuməti, təbiətin qorunması və davamlı istifadəsi üçün müxtəlif layihələr həyata keçirir.
İnzibati Bölgüsü
Acarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Acarıstan MSSR), Sovet dövründə inzibati cəhətdən rayonlara (raioni) bölünmüşdü. Bu rayonlar, mərkəzi hökumətin yerli nümayəndəlikləri və idarəetmə orqanları vasitəsilə idarə olunurdu. Hər bir rayonun öz mərkəzi şəhəri və ətraf kəndləri var idi. Bu inzibati bölgü, bölgənin idarə olunmasını, iqtisadi və sosial inkişafını asanlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı.
Acarıstan MSSR aşağıdakı rayonlardan ibarət idi:
- Batumi rayonu: Acarıstanın paytaxtı və ən böyük şəhəri olan Batumi bu rayonun mərkəzi idi. Rayon, əsasən sənaye, turizm və ticarət fəaliyyətləri ilə tanınırdı. Batumi limanı, Qara dənizdəki ən böyük limanlardan biri idi və Acarıstan iqtisadiyyatının əsasını təşkil edirdi. Gəmiqayırma, neft emalı və çay emalı zavodları rayonun sənaye potensialını təşkil edirdi. Batumi, həmçinin gözəl çimərlikləri, botanika bağı və digər turistik yerləri ilə məşhur idi.
- Keda rayonu: Keda rayonu, əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan bir rayon idi. Çay, tütün və sitrus meyvələri, rayonun əsas kənd təsərrüfatı məhsulları idi. Rayonun mərkəzi olan Keda şəhəri, tarixi və mədəni abidələri, məsələn, 10-cu əsrə aid Gələ qalası və 18-ci əsrə aid Zanati körpüsü ilə tanınırdı.
- Kobuleti rayonu: Kobuleti rayonu, Qara dəniz sahilində yerləşən bir rayon idi və əsasən turizm fəaliyyətləri ilə məşhur idi. Rayonun mərkəzi olan Kobuleti şəhəri, gözəl çimərlikləri, istirahət mərkəzləri və mineral bulaqları ilə tanınırdı. Sovet dövründə Kobuleti, Qara dəniz sahillərindəki ən məşhur istirahət mərkəzlərindən biri idi.
- Xelvaçauri rayonu: Xelvaçauri rayonu, dağlıq bir əraziyə malik idi və əsasən heyvandarlıq və meşə təsərrüfatı ilə məşğul olan bir rayon idi. Rayonun mərkəzi olan Xelvaçauri şəhəri, təbii gözəllikləri, xüsusən də Kintrishi Milli Parkı ilə tanınırdı. Bu park, nadir bitki və heyvan növlərinə ev sahibliyi edirdi.
- Şua Xevi rayonu: Şua Xevi rayonu, əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan bir rayon idi. Çay, tütün və sitrus meyvələri, rayonun əsas kənd təsərrüfatı məhsulları idi. Rayonun mərkəzi olan Şua Xevi şəhəri, 12-ci əsrə aid Skhalta monastırı və digər tarixi abidələri ilə məşhur idi.
- Xulo rayonu: Xulo rayonu, dağlıq bir əraziyə malik idi və əsasən heyvandarlıq və meşə təsərrüfatı ilə məşğul olan bir rayon idi. Rayonun mərkəzi olan Xulo şəhəri, təbii gözəllikləri ilə tanınırdı. Rayon, həmçinin Gürcüstanın ən yüksək dağı olan Şxara dağının bir hissəsinə ev sahibliyi edirdi.
Acarıstan MSSR-in inzibati bölgüsü, bölgənin coğrafi və iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq təşkil edilmişdir. Bu bölgü, bölgənin idarə olunmasını və inkişafını asanlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Hər bir rayonun özünəməxsus xüsusiyyətləri və potensialı var idi və bu da bölgənin ümumi inkişafına töhfə verirdi.
Demoqrafiya
Etnik Tərkibi
Acarıstan MSSR, Sovet dövründə etnik cəhətdən müxtəlif bir bölgə olmuşdur. Əhalinin əksəriyyətini gürcülər təşkil etsə də, bölgədə digər etnik qruplar da yaşayırdı. 1989-cu il siyahıyaalınmasına görə Acarıstan MSSR-in etnik tərkibi aşağıdakı kimi idi:
- Gürcülər: %71.8
- Ruslar: %12.6
- Ermənilər: %8.3
- Yunanlar: %2.4
- Ukraynalılar: %1.4
- Azərbaycanlılar: %1.0
- Digər: %2.5
Gürcülər, Acarıstanın yerli əhalisi olub, bölgənin mədəni və siyasi həyatında dominant mövqeyə sahib idilər. Ruslar, əsasən Sovet dövründə bölgəyə köç etmiş və sənaye, təhsil və idarəetmə sahələrində çalışmışdılar. Ermənilər, əsasən kənd təsərrüfatı və ticarətlə məşğul idilər. Yunanlar, əsasən Qara dəniz sahilindəki şəhərlərdə yaşayırdılar və dənizçilik və ticarətlə məşğul idilər. Ukraynalılar və azərbaycanlılar isə, əsasən kənd təsərrüfatı sahələrində çalışırdılar.
Acarıstan MSSR-in etnik müxtəlifliyi, bölgənin zəngin mədəni irsinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Müxtəlif etnik qrupların bir arada yaşaması, Acarıstan mətbəxinin, musiqisinin, rəqslərinin və digər mədəni ənənələrinin inkişafına təkan vermişdir.
Sovet İttifaqının dağılması və Gürcüstanın müstəqillik qazanması ilə Acarıstanda demoqrafik vəziyyət dəyişmişdir. 1990-cı illərdə baş verən iqtisadi böhran və siyasi qeyri-sabitlik səbəbindən bölgədən əhali köçü başlamışdır. Xüsusilə, rus və erməni əhalinin sayı azalmışdır. Bununla belə, Acarıstan hələ də etnik cəhətdən müxtəlif bir bölgə olaraq qalmaqdadır.
Acarıstan Muxtar Respublikasının 2014-cü il siyahıyaalınmasına görə, bölgənin əhalisi 333,953 nəfər idi və etnik tərkibi aşağıdakı kimi idi:
- Gürcülər: %88.6
- Ermənilər: %4.5
- Ruslar: %3.3
- Digər: %3.6
[7]
Dil
Acarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası'nda (Acarıstan MSSR) rəsmi dil gürcü dili idi. Gürcü dili, Gürcüstanın rəsmi dili olmaqla yanaşı, Acarıstanın da əsas ünsiyyət və təhsil dili idi. Acarıstanın yerli əhalisi olan acarlar, gürcü dilinin bir dialektində danışırdılar. Acar dialekti, standart gürcü dilindən bəzi fonetik və leksik xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirdi.
Sovet dövründə rus dili də Acarıstanda geniş yayılmışdı. Rus dili, təhsil, elm, dövlət idarəçiliyi və media sahələrində istifadə olunurdu. Acarıstanda yaşayan rus və digər etnik qruplar da rus dilində danışırdılar.
Acarıstan MSSR-də gürcü və rus dillərindən başqa, erməni, yunan və azərbaycan dilləri də danışılırdı. Bu dillər, əsasən müvafiq etnik qrupların nümayəndələri tərəfindən istifadə olunurdu.
Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsindən sonra gürcü dili, Acarıstan Muxtar Respublikasının yeganə rəsmi dili olaraq qaldı. Rus dilinin istifadəsi azalsa da, hələ də böyük bir əhali tərəfindən ikinci dil olaraq danışılır.
Din
Acarıstan MSSR, dini baxımdan müxtəliflik göstərən bir bölgə olmuşdur. Bölgədə ən geniş yayılmış din İslam olmuşdur. Acarıstanın yerli əhalisi olan acarların əksəriyyəti sünni müsəlmanlardır. İslam, Acarıstanın mədəni və sosial həyatında mühüm rol oynamışdır.
Sovet dövründə din rəsmi olaraq ateist ideologiya ilə ziddiyyət təşkil etsə də, Acarıstanda İslam dini öz varlığını qoruyub saxlamışdır. Xüsusilə, kənd yerlərində dini ənənələr və adətlər davam etdirilmişdir. Sovet İttifaqının dağılması və Gürcüstanın müstəqillik qazanması ilə Acarıstanda dini həyat daha da canlanmışdır.
Acarıstanda İslamdan başqa, xristianlığın da müəyyən bir təsir dairəsi olmuşdur. Gürcü Pravoslav Kilsəsi, Acarıstanda az sayda da olsa ardıcılı olan bir xristian məzhəbidir. Bundan əlavə, bölgədə katolik və protestant xristianlar da yaşamaqdadır.
Acarıstanda yaşayan ermənilər isə, Erməni Apostol Kilsəsinin ardıcıllarıdır. Erməni kilsələri, Acarıstanın bəzi şəhər və kəndlərində mövcuddur.
Sovet dövründən qalma ateist ənənənin təsiri ilə Acarıstanda dinsiz və ya aqnostik insanların sayı da az deyil. Lakin, son illərdə dini inancların yenidən canlanması müşahidə olunur.
Acarıstan, dini tolerantlığı ilə seçilən bir bölgədir. Müxtəlif dinlərin nümayəndələri, burada sülh və harmoniya içində bir arada yaşayırlar. Bu, Acarıstanın zəngin mədəni irsinin bir parçasıdır.
İqtisadiyyat
Acarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Acarıstan MSSR) iqtisadiyyatı, Sovet dövründə əsasən kənd təsərrüfatı, sənaye və turizm sektorlarının vəhdəti ilə xarakterizə olunurdu. Bu sektorlar, bölgənin coğrafi mövqeyi, təbii şəraiti və insan resursları ilə sıx bağlı idi və bir-birini tamamlayaraq Acarıstanın iqtisadi inkişafına töhfə verirdi.
Kənd Təsərrüfatı
Acarıstanın subtropik iqlimi və münbit torpaqları, kənd təsərrüfatı üçün ideal şərait yaratmışdır.[8] Bu şərtlər altında çay, tütün və sitrus meyvələri kimi məhsulların yetişdirilməsi geniş vüsət almışdır.
- Çay: Acarıstan, Sovet İttifaqı dövründə çay istehsalı ilə məşhur idi. Xüsusilə, Kobuleti və Xelvaçauri rayonlarında geniş çay plantasiyaları mövcud idi. Acarıstan çayı, yüksək keyfiyyəti ilə tanınır və Sovet İttifaqının müxtəlif bölgələrinə ixrac edilirdi.
- Tütün: Tütün, Acarıstanın dağlıq ərazilərində yetişdirilən əsas kənd təsərrüfatı məhsullarından biri idi. Acarıstan tütünü, xüsusilə aromatik növləri ilə məşhur idi və Sovet İttifaqının tütün sənayesində əhəmiyyətli yer tuturdu.
- Sitrus Meyvələri: Acarıstanın sahil zonasında limon, portağal və mandarin kimi sitrus meyvələri yetişdirilirdi. Bu meyvələr, həm yerli bazarlarda təzə istehlak üçün, həm də emal sənayesində istifadə olunurdu.
Kənd təsərrüfatı, Acarıstan MSSR iqtisadiyyatının əsasını təşkil edirdi və bölgə əhalisinin böyük bir hissəsinin məşğuliyyət mənbəyi idi. Sovet dövründə kənd təsərrüfatı, kollektivləşdirmə və dövlət təsərrüfatları vasitəsilə idarə olunurdu. Lakin, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Acarıstanda kənd təsərrüfatı özəlləşdirilməyə başlamış və fərdi təsərrüfatlar ön plana çıxmışdır.
Sənaye
Acarıstan MSSR-in sənayesi, əsasən Batumi şəhəri ətrafında cəmlənmişdi. Batumi limanı, Acarıstanın ən böyük sənaye mərkəzi idi və burada müxtəlif sənaye sahələri inkişaf etmişdi.
- Gəmiqayırma: Batumi limanı, Sovet İttifaqının Qara dənizdəki ən böyük gəmiqayırma mərkəzlərindən biri idi. Burada həm hərbi, həm də mülki gəmilər inşa edilirdi.
- Neft Emalı: Batumi, Bakıdan neft nəql edən boru kəmərinin son nöqtəsi idi və burada böyük bir neft emalı zavodu fəaliyyət göstərirdi. Bu zavod, Sovet İttifaqının neft ehtiyaclarının ödənilməsində mühüm rol oynayırdı.
- Çay Emalı: Acarıstanın çay sənayesi, Batumi şəhərində yerləşən çay emalı zavodları ilə təmsil olunurdu. Bu zavodlarda, Acarıstanın çay plantasiyalarında yetişdirilən çaylar emal edilir və paketlənirdi.
- Yüngül Sənaye: Acarıstanda toxuculuq, tikiş və ayaqqabı sənayesi kimi yüngül sənaye sahələri də inkişaf etmişdi. Bu sahələr, əsasən yerli bazar üçün istehsal edirdi.
Acarıstan MSSR-in sənayesi, Sovet İttifaqının mərkəzi planlaması ilə idarə olunurdu. Bu, bölgənin sənaye potensialının tam şəkildə istifadə edilməsinə mane olurdu. Lakin, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Acarıstan, sənayesini yenidən qurmağa və özəl sektorun inkişafını təşviq etməyə başlamışdır.
Turizm
Acarıstan MSSR, Sovet dövründə turizm üçün də məşhur bir məkan idi. Qara dəniz sahillərindəki çimərliklər, dağlıq ərazilərdəki yaylalar və milli parklar, Acarıstanın turizm potensialını təşkil edirdi. Xüsusilə, Batumi şəhəri, gözəl çimərlikləri, botanika bağı, delfinariumu və digər turistik yerləri ilə məşhur idi.
Sovet dövründə Acarıstan, əsasən Sovet vətəndaşları üçün bir turizm məkanı idi. Lakin, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Acarıstan, xarici turistləri də cəlb etməyə başlamışdır. Turizm sektoru, Acarıstan iqtisadiyyatının ən sürətlə böyüyən sektorlarından biri olmuşdur və bölgəyə əhəmiyyətli gəlir gətirmişdir.
Acarıstan MSSR, Sovet dövründə kənd təsərrüfatı, sənaye və turizm sektorlarının vəhdəti ilə xarakterizə olunan bir iqtisadiyyata sahib idi. Bu sektorlar, bir-birini tamamlayaraq bölgənin iqtisadi inkişafına töhfə verirdi. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Acarıstan, iqtisadiyyatını yenidən qurmağa və özəl sektorun inkişafını təşviq etməyə başlamışdır.
Mədəniyyət
Acarıstanın mədəniyyəti, zəngin tarixi və coğrafi mövqeyinin təsiri ilə formalaşmışdır. Gürcü və İslam mədəniyyətlərinin qovuşduğu bu bölgə, özünəməxsus bir mədəni mozaika təqdim edir. Acarıstanın mədəni irsi, ədəbiyyat, musiqi, rəqs, memarlıq və mətbəx kimi müxtəlif sahələrdə özünü göstərir.
Ədəbiyyat
Acarıstan ədəbiyyatı, gürcü ədəbiyyatının bir parçası olmaqla yanaşı, özünəməxsus xüsusiyyətlərə də malikdir. Acarıstanlı şair və yazıçıların əsərlərində, bölgənin təbiəti, tarixi, mədəniyyəti və xalqının həyatı canlı şəkildə əks olunur. Acarıstan ədəbiyyatının ən parlaq simalarından biri, 19-cu əsrdə yaşamış şair və ictimai xadim İosif Qrişaşvilidir.[9] Onun əsərlərində Acarıstanın təbiəti, xalqının həyatı və mübarizələri təsvir olunur. Qrişaşvilinin "Acarıstan" poeması, Acarıstanın təbiətinin və xalqının gözəlliyini tərənnüm edən əsərlərdən biridir. Digər bir görkəmli şair və yazıçı isə Memed Abashidze olmuşdur.[10] Onun "Gonio" poeması, Acarıstanın tarixi keçmişini və mədəni irsini əks etdirir.
Musiqi
Acarıstan musiqisi, gürcü xalq musiqisinin bir qolu olmaqla yanaşı, özünəməxsus melodiya və ritmləri ilə seçilir. Acarıstan xalq mahnıları, əsasən lirik və epik mövzuları əhatə edir və tez-tez çoxsəsli ifa olunur. "Naduri", "Qaribi" və "Chorumi" kimi mahnılar, Acarıstan musiqi irsinin ən gözəl nümunələrindəndir.
"Acaruli" adlanan xalq rəqsləri, Acarıstan mədəniyyətinin ayrılmaz bir hissəsidir. Bu rəqslər, enerjili və coşğulu olması ilə tanınır və tez-tez toy və bayram mərasimlərində ifa olunur. "Khorumi", "Ganjluri" və "Mtiuluri" kimi rəqslər, Acarıstan xalq rəqslərinin ən məşhur nümunələrindəndir.
Rəssamlıq
Acarıstan rəssamlığı, gürcü rəssamlığının bir qolu olaraq özünəməxsus üslubu və mövzuları ilə seçilir. Acarıstanlı rəssamlar, əsərlərində əsasən bölgənin təbiətini, tarixi abidələrini və xalqının həyatını təsvir edirlər. 20-ci əsrin görkəmli rəssamı Niko Pirosmanişvili, Acarıstanın təbiətini və insanlarını özünəməxsus tərzdə təsvir etmişdir. Onun "Balıqçı" və "Acarıstan mənzərəsi" tabloları, Acarıstan rəssamlığının ən məşhur nümunələrindəndir.
Memarlıq
Acarıstan memarlığı, gürcü memarlığının tərkib hissəsi olmaqla yanaşı, özünəməxsus xüsusiyyətlərə də malikdir. Acarıstanda həm qədim, həm də müasir memarlıq nümunələrinə rast gəlmək mümkündür. Gonio qalası, Roma dövründən qalma bir qala olub, Acarıstanın ən məşhur tarixi abidələrindəndir.[11] Batumi dəniz fənəri, 19-cu əsrin sonlarında inşa edilmiş və şəhərin simvollarından biridir. Makhuntseti körpüsü, Acarıstanın təbii gözəllikləri ilə memarlığın harmoniyasını əks etdirən bir nümunədir. Batumi şəhərindəki müasir binalar isə, şəhərin müasir və kosmopolit xarakterini vurğulayır.
Mətbəx
Acarıstan mətbəxi, gürcü mətbəxinin tərkib hissəsi olmaqla yanaşı, özünəməxsus ləzzətləri ilə tanınır. Acarıstan mətbəxinin əsasını təşkil edən məhsullar, əsasən yerli kənd təsərrüfatı məhsullarıdır. Çay, tütün, sitrus meyvələri, balıq və ət, Acarıstan mətbəxinin əsas tərkib hissələrindəndir.
Acarıstan xəngəli, bölgənin ən məşhur yeməklərindən biridir. Bu xəngəl, xüsusi bir formada hazırlanır və içərisinə pendir, yumurta və yağ qoyulur. Borano, qatıq və pendir ilə hazırlanan bir növ sousdur və əsasən ət yeməkləri ilə birlikdə servis edilir. Sinori, lavaşın içərisinə pendir və göyərti qoyularaq hazırlanan bir növ yeməkdir. Yakhni, ət və tərəvəzlə hazırlanan bir növ şorbadır.
Acarıstan mətbəxi, zəngin və ləzzətli olması ilə seçilir. Bu mətbəx, Acarıstanın mədəniyyətinin ayrılmaz bir hissəsidir və bölgəyə səyahət edən turistlər üçün unudulmaz bir təcrübə təqdim edir.
Turizm
Acarıstan MSSR, Sovet dövründə Qara dəniz sahillərindəki gözəl təbiəti, mülayim iqlimi və tarixi-mədəni abidələri ilə məşhur bir turizm məkanı idi. Batumi şəhəri, bölgənin turizm mərkəzi olmaqla yanaşı, bütün Sovet İttifaqından turistləri cəlb edən populyar bir kurort şəhəri idi.
Əsas Turistik Məkanlar
Acarıstan MSSR-də turistlərin ən çox ziyarət etdiyi yerlər arasında aşağıdakılar var idi:
- Batumi: Bölgənin paytaxtı və ən böyük şəhəri olan Batumi, gözəl çimərlikləri, botanika bağı, delfinariumu, Piazza meydanı və müxtəlif tarixi abidələri ilə turistləri cəlb edirdi.
- Gonio qalası: Roma dövründən qalma bu qala, Acarıstanın ən məşhur tarixi abidələrindən biridir. Qala, Qara dənizin sahilində yerləşir və gözəl mənzərələrə malikdir.
- Mtirala Milli Parkı: Acarıstanın ən böyük milli parkı olan Mtirala, zəngin bitki və heyvan növlərinə ev sahibliyi edir. Parkda yürüyüş yolları, şəlalələr və gözəl mənzərələr mövcuddur.
- Makhuntseti Şəlaləsi: Acarıstanın ən gözəl təbiət abidələrindən biri olan Makhuntseti şəlaləsi, turistlərin ən çox ziyarət etdiyi yerlərdən biridir.
- Batumi Botanika Bağı: Dünyanın ən böyük botanika bağlarından biri olan Batumi Botanika Bağı, minlərlə bitki növünə ev sahibliyi edir və nadir bitki kolleksiyaları ilə məşhurdur.
- Kobuleti: Qara dəniz sahilində yerləşən Kobuleti, gözəl çimərlikləri və istirahət mərkəzləri ilə məşhur bir kurort şəhəri idi.
Turizm İnfrastrukturu
Acarıstan MSSR, Sovet dövründə turizm sektorunu inkişaf etdirmək üçün əhəmiyyətli investisiyalar yatırmışdır. Batumi və Kobuleti kimi şəhərlərdə müasir otellər, restoranlar və əyləncə mərkəzləri inşa edilmişdir. Həmçinin, bölgənin təbii gözəlliklərini ziyarət etmək istəyən turistlər üçün nəqliyyat infrastrukturu da təkmilləşdirilmişdir.
İrs
Acarıstan MSSR, Sovet İttifaqının dağılması ilə tarixə qovuşmuş olsa da, bu gün də Gürcüstanın mühüm bir bölgəsi olaraq qalır. Acarıstanın zəngin tarixi, mədəniyyəti və təbii gözəllikləri, bu gün də bölgənin cəlbediciliyini artırır. Acarıstan, müstəqil Gürcüstanın iqtisadi və mədəni inkişafında mühüm rol oynamağa davam edir.
Acarıstanın turizm sektoru, Sovet dövründə qoyulan təməllər üzərində inkişaf etməyə davam edir. Batumi, bu gün də Qara dəniz regionunun ən məşhur turistik mərkəzlərindən biridir. Gürcüstan hökuməti, Acarıstanın turizm potensialını daha da artırmaq üçün yeni layihələr həyata keçirir.
İstinadlar
Həmçinin bax
