La traxedia ye una forma lliteraria teatral o xéneru dramáticu de llinguaxe solemne que los sos personaxes principales son pernomaos y vense engarraos de manera misteriosa, invencible ya inevitable, por causa de un error fatal o condición de calter (la llamada hamartia) contra un destín fatal (fatum, fadu o sinón) o los dioses, xenerando un conflictu que'l so final ye irremediablemente murniu: la destrucción del héroe protagonista, quien muerre o alloria.
Conceutu
El términu vien de la voz griega tragoedia o “cantar del machu cabrío” (τραγῳδία, pallabra compuesta de τράγος “carneru” y ᾠδή “cantar”) y alude al cantar de los griegos atenienses que yera entonada procesionalmente n'honor del dios Dioniso nes sos fiestes Dionisias.
El xéneru defínese como una obra dramática d'asuntu tarrecible y desenllaz aciagu na qu'intervienen personaxes pernomaos o heroicos, y emplega un estilu de llinguaxe sublime o solemne. Aristóteles, nel so Poética, dexó la primer definición del términu:
La traxedia ye la imitación d'una aición de calter eleváu y completa, dotada de cierta estensión, nun llinguaxe prestosu, enllena de guapures d'una especie particular según les sos diverses partes, imitación que foi fecha o lo ye por personaxes n'aición y non per mediu d'una narración, que, moviendo a compasión y a medrana, obra nel espectador la purificación (catarsis) mesma d'estos estaos emotivos […] Necesariamente hai en toa traxedia seis partes constitutives, según les cualos cada obra tráxica tien la so cualidá propia; estes partes son la fábula o trama, los calteres, la elocución, la manera de pensar o ideoloxía, l'espectáculu y el cantar.
Les traxedies acaben xeneralmente na muerte, l'exiliu o na destrucción física, moral y económica del personaxe principal, quien s'enfrenta a un conflictu insoluble que-y obliga a cometer un error fatal o hamartia al intentar "faer lo correcto" nuna situación na que lo correcto a cencielles nun puede faese. L'héroe tráxicu ye sacrificáu asina a esa fuercia que se-y impon, y contra la cual remóntase con arguyu faltante o hybris.
Tamién esiste un tipu de traxedia de sublimación, nes que'l personaxe principal ye amosáu como un héroe que desafía les adversidaes cola fuercia de les sos virtúes, ganándose d'esta manera l'almiración del espectador, como ye'l casu de Antígona de Sófocles.
La traxedia nació como tal en Grecia coles obres de Tespis y Frínico, y consolidóse cola tríada de los grandes tráxicos del clasicismu griegu: Tosquilo, Sófocles y Eurípides. Les traxedies clásiques caracterícense, según Aristóteles, por xenerar una catarsis nel espectador.
La tradición atribúi a Tespis la primer composición tráxica, pero apenes se caltienen restos de les sos obres. Dempués, ente otros autores, destacaron y fixeron evolucionar la traxedia, por orde cronolóxicu, Tosquilo, Sófocles y Eurípides.
Aristóteles nel so Poética señala sobre les partes de la traxedia estremar en prólogu, episodiu, éxodu, y la parte del coru que s'estrema al empar en párodo y estásimo. El prólogu preciede al párodo del coru. Dempués vienen siete episodios enxareyaos por cada estásimo pa concluyir col éxodu, intervención del coru que nun ye cantáu. En cuanto al estásimo, ye un cantar de coru ensin anapesto nin troqueo.
Prólogu: Según Aristóteles ye lo qu'antecede a la entrada del coru. Les carauterístiques xenerales son: dase l'allugamientu temporaria y xúnese el pasáu del héroe col presente; pueden participar trés actores pero namái falen dos y l'otru ta mudu o puede ser un monólogu. Infórmase-y al espectador el porqué del castigu que va recibir l'héroe y nesta parte nun intervién el coru.
Párodos: cantares a cargu del coru mientres la entrada pol párodo esquierdu presidíu por un flauteru. Nesta parte realiza un cantar llírico, danse dances de meyora y retrocesu; utilízase'l dialeutu dóricu (más fayadizu a los cantares corales por cuenta de la so musicalidá).
Episodios: pueden ser hasta cinco, hai diálogu ente'l coru y los personaxes o ente personaxes; ye la parte más importante por ser la dramática por excelencia y espresa el pensamientu ya idees del personaxe. Dientro de los episodios pueden atopase los agones, que son pasaxes nos que'l protagonista enfréntase dialécticamente con otru personaxe.
Estásimo: ye la parte llírica-dramática onde l'autor espresa les sos idees polítiques, filosófiques, relixoses, etc.; hai de trés a cinco, ye la segunda entrada del coru y nesta parte nun danza. Los episodios son siempres dixebraos polos estásimos. Estos mesmos pueden tar estremaos en estrofes y antiestrofas, que son siempres pronunciaes pol coru, anque na festividá griega antigua, les antiestrofas yeren diches por un Coriféu (un representante del coru).
Éxodu: ye la parte final de la traxedia, hai cantares llíricos y dramáticos, l'héroe reconoz el so error y ye castigáu (dacuando cola muerte) polos dioses, sufriendo'l pathos y munches vegaes convirtiéndose nel pharmakon (el remediu pal mal). Ye equí onde apaez la enseñanza moral. L'éxodu, como los estásimos, siempres lo pronuncia'l coru o'l Coriféu.[1]
La primera traxedia llatina componer Livio Andrónico y representóse na vieya Roma nel añu 514 de la so fundación (240 e. C.) en tiempu del consuláu de Cayo Claudio Centón y M. Sempronio, unos cientu sesenta años dempués de la muerte de Sófocles y Eurípides y doscientos venti años antes de la de Virgilio. Trasidas d'Ennio, Pacuvio y Accio, Séneca compunxo yá na Edá de plata de la lliteratura llatina once que se caltuvieron ya influyeron poderosamente'l teatru en llingua vulgar del Renacimientu y el Barrocu; destaca n'especial la inspirada na traxedia homónima de Sófocles, Fedra.[2]
Traxedia moderna
La traxedia remaneció hasta la dómina del Renacimientu y entá por traducciones o imitaciones de l'antigüedá. Ciertu que s'atopen dellos ensayos en llingua vulgar, sobremanera, en Grecia, dende los sieglu XIII al XVI pero ye induldable que la primer traxedia regular ye Sofonisba, compuesta por Gian Giorgio Trissino[3] y representada en Roma en 1515. En 1552, el poeta Jodelle, el primeru en Francia, fixo representar la traxedia de la so invención Cleopatra cautiva. Robert Garnier[4] (1544-1590), Alexandre Hardy[5] y Jean Mairet siguieron el so exemplu hasta qu'en 1635 apaeció Corneille, cola so primer traxedia, Medea,[6] siguiéndo-y dempués Racine qu'alzó a la perfeición el restauráu xéneru. Ente los autores modernos que más s'estremaron na traxedia hai que citar:
