Pequeña Edá de Xelu

La Pequeña Edá de Xelu (PEH) foi un periodu fríu que tomó dende empiezos del sieglu XIV hasta mediaos del XIX. Punxo fin a una era extraordinariamente calorosa llamada óptimo climáticu medieval (sieglu X al XIV). Hubo trés máximos: sobre 1650, alredor de 1770 y escontra 1850.^[1] Primeramente pensóse que yera un fenómenu global, pero darréu foi desmentíu. Bradley y Jones (1993), Hughes y Díaz (1994) y Crowley y Lowery (2000),^[2] describen la PEH como «una dómina onde l'hemisferiu norte tuvo un modestu enfriamientu de menos de 1 °C». La NASA define'l términu Pequeña Edá del Xelu como un periodu fríu ente 1550 y 1850 con tres periodos particularmente fríos: unu empezando en 1650 (Mínimu de Maunder 1645-1715), otru en 1770 y el postreru en 1850, cada unu separáu por intervalu de llixeru calentamientu;^[3] y, según Martin y Olcina, señalen n'España cuatro periodos de sucesos catastróficos (metá del sieglu XV, 1570-1610, 1769-1800 y 1820-1860).

El modelu del clima

Variación de les temperatures globales ente los años 1 y 2000.

Nel Atlánticu Norte, los sedimentos acumulaos dende'l fin de la última glaciación, hai aproximao 12 000 años, amuesen aumentos regulares na cantidá de granos sedimentarios depositaos, procedentes de los iceberes que se fundieron nel océanu, que indiquen una serie de periodos fríos (1–2 °C) que se repiten cada 1500 años aproximao.

El más recién d'estos periodos xelaos foi la Pequeña Edá de Xelu. Estos mesmos periodos fríos afayáronse en sedimentos esistentes n'África, pero los periodos fríos paecen ser más grandes, bazcuyando ente 3 y 8 °C.^[4]

Les causes

Los científicos identificaron dos causes de la Pequeña Edá de Xelu fora de los sistemes d'interacción océanu-atmósfera: un amenorgamientu de l'actividá solar y un aumentu de l'actividá volcánica. Otres persones investiguen influencies más antigües, como la variabilidá natural del clima y la influyencia humana. Dalgunos tamién especularon que la despoblación de Eurasia mientres la peste negro y l'amenorgamientu resultante nel rendimientu agrícola pudieren enllargar la Pequeña Edá de Xelu.

L'actividá solar

Niveles de carbonu 14.

Mientres el periodu 1645–1715, en metá de la Pequeña Edá de Xelu, l'actividá solar reflexada nes manches solares yera por demás baxa, con dellos años en que nun había nengún mancha solar. Esti periodu de baxa actividá de la mancha solar ye conocíu como'l Mínimu de Maunder. L'eslabón precisu ente la baxa actividá de les manches solares y les fríes temperatures nun s'estableció, pero la coincidencia del Mínimu de Maunder col periodu más fondu de la Pequeña Edá de Xelu suxer qu'hai una conexón.^[5] Otros indicadores de la baxa actividá solar mientres esti periodu son los niveles de carbonu-14 y beriliu-10.^[6]

L'actividá volcánica

A lo llargo de la Pequeña Edá de Xelu, el mundu esperimentó tamién una actividá volcánica elevada. Cuando un volcán entra n'erupción, les sos cenices algamen la parte alta de l'atmósfera y pueden estendese hasta cubrir la tierra entera. Estes nubes de ceniza faen que nun llegue la radiación solar entrante, llevando a un amenorgamientu de la temperatura a nivel mundial. Pueden durar hasta dos años dempués d'una erupción. Coles mesmes, emitir mientres les erupciones azufre en forma de gas SO₂. Cuando esti gas algama la estratosfera, convertir en partícules d'ácidu sulfúrico que reflexen los rayos del sol, amenorgando la cantidá de radiación qu'algama la superficie de la tierra. En 1815 la erupción de Tambora n'Indonesia cubrió l'atmósfera de cenices; l'añu siguiente, 1816, foi conocíu como'l añu ensin branu, cuando hubo xelu y nieves en xunu y xunetu en Nueva Inglaterra y el norte d'Europa.

Hemisferiu sur

Comparanza mientres el periodu 1990–2001, del glaciar San Rafael, nel sur de Chile, entrando enforma nel llagu en 1998.

Kreutz et al. (1997) compararon resultaos d'estudios na Antártida Occidental en muestres de xelu, parte del Proyeutu Dos de Casquete Polar de Groenlandia (GISP2), suxiriendo una PEH sincrónica global^[7]

Les muestres de sedimentu oceánico del Pandu esti de Bransfield na península Antártica revelen eventos centenarios que los autores venceyen cola PEH y col periodu templáu medieval.^[8] Los autores noten «otros inesplicables eventos climáticos comparables en duración y amplitú cola PEH y PCM».

El domo Siple (DS) ye un eventu climáticu con una fecha d'entamu que ye coincidente col de la PEH nel Atlánticu Norte, basándose na correlación col rexistru GISP2. Esi eventu climáticu ye'l más dramáticu nel rexistru glacioquímico DS del Holocenu.^[9] Les muestres de xelu del domo Siple tamién contienen los sos más altes tases de fusión de capes (más del 8%) ente 1550 y 1700, más probablemente por cuenta de los branos templaos mientres la PEH.^[10]

Les muestres de xelu del domo Law presenten niveles más baxos de CO₂ entemeciendo rellaciones mientres 1550 a 1800, lo cual llevó a los investigadores Etheridge y Steele a conxeturar «probablemente a resultes d'un clima global más fríu».^[11]

En África Austral, les muestres sedimentaries estrayíes del llagu Malawi indiquen que les condiciones fresques ente 1570 y 1820 suxeren que'l llagu Malawi rexistra «más soporte, y estensión, de la espansión global de la PEH».^[12]

Una nueva reconstrucción de 3000 años de temperatures basáu na crecedera d'estalagmita nuna cueva en Sudáfrica suxer un periodu fríu de 1500–1800 «caracterizando la PEH sudafricana».^[13]

Les muestres sedimentaries (Gebra-1 y Gebra-2) nel Pandu Bransfield, península Antártica, tienen indicadores neoglaciales diatomea y variaciones en tasar mar-xelu mientres el periodu de la PEH.^[14]

Los datos de niveles paleooceánicos de les islles del Pacíficu suxeren que tal nivel marín na rexón baxa, posiblemente en dos etapes, ente 1270 a 1475. Eso acomúñase cola cayida de 1,5 °C en temperatura, determinada pol analís d'isótopos d'osíxenu, y una medría de la frecuencia d'El Neñu.^[15]

La Pequeña Edá de Xelu n'España

Quereda Sala y otros^[16] menten que l'Ebro xelóse siete veces ente 1505 y 1789. En 1788 y de nuevu en 1789 el ríu permaneció xeláu mientres quince díes. El llibru tamién menta la presencia d'una estensa rede de neveros, o pozos de nieve, aventexos y glaciares que se construyeron y caltuvieron ente los sieglos XVI y XIX a lo llargo del Mediterraneu oriental, dellos allugaos n'árees onde non nieva na actualidá un solu día al añu. L'almacenamientu y distribución de xelu yera un negociu qu'arreyaba seiciones enteres de la población rural.

Hai tamién una amplia evidencia de que mientres esi periodu los glaciares estender nos Pirineos, fundiéndose dende entós. Ye más, los remanentes del glaciar de Sierra Nevada que finalmente venció a la fin del sieglu XX, aniciar nesti momentu, y nun yeren, como dacuando dizse, restos de la postrera verdadera Edá de Xelu. Los postreros verdaderos glaciares de Sierra Nevada y los Picos d'Europa fundir a finales del sieglu IX. Créese que les temperatures n'Europa mientres el llamáu óptimo climáticu medieval ente los sieglos IX al XIII tienen de ser ente 1º y 1,5 °C superiores a la temperatura actual, abonda por que estos glaciares, ya inclusive los de los Pirineos, fundiérense. Los actuales glaciares de los Pirineos formáronse principalmente mientres esti periodu fríu y tuvieron fundiéndose adulces dende entós. L'área de la superficie total de los glaciares na aguada sur de los Pirineos baxó dende les 1.779 ha en 1894 a 290 hai nel añu 2000.^{[ensin referencies]}

Martin y Olcina en Clima y tiempu señalen n'España cuatro periodos de sucesos catastróficos (metá del sieglu XV, 1570–1610, 1769–1800 y 1820–1860) señalaos por agües intenses, nevaes y nubes nel mar. Estos entemeciéronse colos interludios de severes seques.

Otru estudiu d'A. Sousa y P. García-Murillo en 2003^[17]afitar nos cambeos nes güelgues d'Andalucía (específicamente, Doñana) a la fin de la Pequeña Edá de Xelu. Los autores atoparon que la Pequeña Edá de Xelu carauterizar por periodos más lluviosos alternando con otros de seca. Otros autores creen que la PEH carauterizar nel sur de la península ibérica por un aumentu de l'agua, mayor frecuencia de los hinchentes y de la sedimentación na Europa mediterránea.

El fin de la Pequeña Edá de Xelu

Alredor de 1850, el clima del mundu empezó a calecer de nuevu y puede dicise que la Pequeña Edá de Xelu acabar nesi momentu.

Referencies en cultura popular

• El grupu de electropop español Fangoria grabó un cantar tituláu “La pequeña edá de xelu” pal so álbum Absolutamente.

Ver tamién

• Cambéu climáticu
• Calentamientu global
• Óptimo climáticu
• Óptimo climáticu medieval

Notes

1. NASA Earth Observatory Glossary: "Little Age of Ice".
2. Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis: "2.3.3 Was there a 'Little Ice Age' and a 'Medieval Warm Period'?". Archiváu 2006-05-29 en Wayback Machine
3. Glossary l–m. NASA.
4. USGCRP Seminar, 23 February 1998: "Abrupt Climate Changes Revisited: How Serius and How Likely?". Archiváu 2007-06-11 en Wayback Machine
5. WEART, Spencer (2007?): "Changing Sun, Changing Climate?" Archiváu 2006-06-17 en Wayback Machine — The Discovery of Global Warming: Influences on climate (June 2007?) — basáu parcialmente nun ensayu de Theodore S. Feldman.
6. CROWLEY, Thomas J. (2000): "Causes of Climate Change Over the Past 1000 Years." Archiváu 2007-07-03 en Wayback Machine Science; 289 (14 July 2000), páxs. 270–277.
7. Kreutz, K.J., Mayewski, P.A., Meeker, L.D., Twickler, M.S., Whitlow, S.I. and Pittalwala, I.I. 1997: "Bipolar changes in atmospheric circulation during the Little Ice Age." Science 277, 1294–96.
8. Khim, B.-K.; Yoon H. I.; Kang C. Y.; Bahk J. J. (payares de 2002). «Unstable Climate Oscillations during the Late Holocene in the Eastern Bransfield Basin, Antarctic Peninsula». Quaternary Research 58 (3):  páxs. 234–245. doi:10.1006/qres.2002.2371. http://www.ingentaconnect.com/content/ap/qr/2002/00000058/00000003/art02371. 
9. «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2006-04-05.
10. «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2006-10-07.
11. Historical CO2 Records from the Law Dome DE08, DE08-2, and DSS Ice Cores.
12. Johnson, T.C., Barry, S., Chan, Y. and Wilkinson, P. 2001. "Decadal record of climate variability spanning the past 700 yr in the Southern Tropics of East Africa." Geology 29: 83–86.
13. Holmgren, K., Tyson, P.D., Moberg, A., Svanered, O. 2001. "A preliminary 3000-year rexonal temperature reconstruction for South Africa." South African Journal of Science 97: 49–51.
14. Cambridge Journals Online.
15. Nunn, P.D. 2000. "Environmental catastrophe in the Pacific Islands around A.D. 1300." Geoarchaeology 15/7, páxs. 715–740.
16. QUEREDA SALA, J... et al. (2001): El nuesu porvenir climáticu: ¿un escenariu de aridez? Archiváu 2009-03-27 en Wayback Machine. Castelló de la Plana: Universitat Jaume I, 2001, ISBN 84-8021-371-X.
17. SOUSA, A.; GARCÍA-MURILLO, P. (2003): "Changes in the wetlands of Andalusia (Doñana Natural Park, SW Spain) at the end of the Little Ice Age." Climatic Change 58, páxs. 193–217.

Referencies

• FAGAN, Brian M. (2001): The Little Ice Age: How Climate Made History, 1300–1850 — Santa Barbara: Basic Books, 2001 — ISBN 0-465-02272-3.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia sobre la Pequeña Edá de Xelu.

• Datos: Q190530
• Multimedia: Little Ice Age