Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. Pues añadiles tu mesmu o avisar al autor principal del artículu na so páxina d'alderique pegando: {{subst:Avisu referencies|Mundu}} ~~~~
Mundu ye'l nome común qu'atribúi o significa cuanto concierne al ser humanu (dacuando se enfatiza diciendo el nuesu mundu), más específicamente la esperiencia que lo arredola y en concretu aspeutos más determinaos que tomen la so vida y la so civilización. Daqué más abstractamente considérase mundu a la naturaleza o'l universu físicu, humanu y social onde s'asitia'l home y que constitúi la so redolada. Per otra parte y de forma más recién, con mundu alúdese tamién al planetaTierra, entendiendo por tanto como otros mundos el restu de planetes o astros presentes nel universu.
Definición oxetiva y representaciones históriques
Viñeta qu'amuesa los cinco partes del mundu conocíu nel sieglu XII, dixebrando la parte conocida de les antípodes desconocíes pel océanu y la zona chorniza nel Ecuador (manuscritu del sieglu XII)Mapa Mundi del mundu medieval conocíu pol monxu Beatu de Llébana (escontra 780).
El mundu constitúi, na so forma conocida o mundu conocíu, la materia, l'espaciu y los fenómenos que nos son accesibles polos sentíos, la esperiencia o la razón. El sentíu más corriente designa nuesu planeta, la Tierra, colos sos habitantes y la so redolada más o menos natural. En sentíu llato o estensu designa'l universu nel so conxuntu. Les representaciones históriques polo xeneral reflexar xeográficamente con una clase de mapa, el llamáu planisferiu terrestre o mapamundi.
Contestu filosóficu
Definición filosófica
Nel contestu filosóficu, y más precisamente ontolóxicu, ye un conceutu astractu y tien el significáu absolutu que-y da l'amenorgamientu fenomenológica: tou lo que nun ye parte del "yo", tou lo que nun ye'l home. Y per otra parte, en manera más concreta, sería la realidá como esperiencia, la realidá empírico y oxetivo.
El términu llatín mundus 'ordenáu, llimpiu' emplegar pa traducir el términu griegu κόσμος kósmos '[bon] orde, arreglu, axuste, compostura, perfeición'. Estos términos reflexen la noción prefilosófica de que'l mundu en sentíu filosóficu constituyía una construcción intencional bien entamada. Por eso na noción grecollatina esistíen dioses y entes encargaos del caltenimientu de la estructura y bon orde del mundu.
En filosofía, el términu mundu tien dellos posibles significaos. En dellos contestos, referir a tou lo que conforma la realidá o'l universu físicu. N'otros, puede tener un específicu significáu ontolóxicu. Ente que clarificar el conceutu de mundu tuvo siempres ente les xeres básiques de la filosofía occidental, esta tema paez surdir explícitamente solamente al entamu del sieglu XX[1] y foi oxetu de continuos alderiques. La cuestión sobre lo que ye'l mundu entá nun foi resuelta.
Clasificación sobre conceutos de mundu
Pa Francisco Miró Quesada hai tres eje pa clasificar les distintes concepciones filosófiques del mundu: la exa materialista-espiritualista, la exa finalista-contingencialista y la exa esencialista-esistencialista.[2] Por casu, Marx vía al mundu d'una forma materialista finalista» (materialismu dialécticu) ente que les relixones ven al mundu dende una óptica espiritualista finalista» (escatoloxía y el fin del mundu) yá sía na so aguada esencialista (Santu Tomás) o esistencialista (Gabriel Marcel). El mecanicismu ve al mundu d'una forma materialista contingencialista», esto ye, nel universu nun hai razón o finalidá específica pal cual les lleis de la naturaleza sían d'una manera, pos pudieren ser d'otra.[2]
Distintes formulaciones filosófiques de mundu
Parménides
Parménides argumenta que la perceición diaria de la realidá del mundu físicu tal que ye descritu na doxa, esto ye, na opinión común, ta errada, y la realidá del mundu ye ser como ye descritu en alétheia: un tou inalterable, inengendrable ya indestruyible.
Platón
Nel so mitu del covarón, Platón estrema ente formes variables ya idees inmutables ya imaxina dos mundos distintos: el mundu sensible y el mundu tanxible.
Hegel
Na filosofía de la historia d'Hegel, la espresión Weltgeschichte ist Weltgericht (La Historia Mundial ye un tribunal que xulga al Mundu) ye utilizada p'afirmar el puntu de vista de que la Historia va xulgar a los homes, les sos aiciones y les sos opiniones. La ciencia nació del deséu de tresformar al mundu en rellación al home; la so meta final ye l'aplicación téunica.
Schopenhauer
El mundu como voluntá y representación ye'l trabayu central d'Arthur Schopenhauer.
Schopenhauer vio la voluntá humana como'l noúmeno o cosa en sí kantiana. Él creyó, entós, que podríamos llograr conocencia alrodiu de la cosa en sí, daqué que Kant dixo yera imposible, una y bones el restu de la rellación ente la representación y cosa en sí podía ser entendida pola analoxía a la rellación ente la voluntá humana y el cuerpu humanu.
Wittgenstein
"El mundu ye tou lo qu'asocede" o, n'otres traducciones, "ye'l casu", escribió Ludwig Wittgenstein nel so influyente Tractatus Logico-Philosophicus, publicáu per primer vegada en 1922. Esta definición sirviría como la base del empirismu lóxicu, que s'el camientu de qu'hai esautamente un mundu, consistente na totalidá de los fechos, ensin importar la interpretación que cada individuu faiga d'ellos.
Heidegger
Martin Heidegger, entrín y non, argumentaba que "el mundu circundante ye distintu pa cada unu de nós y, sicasí, movemos nun mundu común".[3] El mundu, pa Heidegger, yera aquel nel que siempres yéramos "llanzaos" y col que nós, como seres nel mundu, tenemos de llegar a alcuerdos. La so concepción de "divulgación mundial" foi ellaborada más notablemente nel so trabayu de 1927 Ser y Tiempu.
Freud
En respuesta, Sigmund Freud propunxo que nun movemos nun mundu común, sinón nun procesu de pensamientu común. Él creía que toles aiciones d'una persona taben motivaes por una sola cosa: la libido. Esta fuercia condiciona toa nuesa visión del mundu o de la realidá, que ye frutu del pulsu ente enclinos instintivos inconscientes y enclinos represores superconscientes.
David Lewis
Dellos filósofos, de cutiu inspiraos por David Lewis, argumenten que los conceutos metafísicos como la posibilidá, la probabilidá y la necesidá son meyor analizaos al comparar el mundu a un rangu de mundos posibles; un puntu de vista comúnmente conocíu como realismu modal. Pa él esiste un númberu infinitu de mundos causalmente aisllaos y el nuesu ye tan solo unu d'ellos.
Markus Gabriel
Pal filósofu Markus Gabriel el mundu nun esiste pos lo considera un superobjeto. La esistencia d'un oxetu, por definición, tratar de la so apaición con carauterístiques propies que lo estreme d'otros oxetos nun contestu dau. Non asina asocede col conceutu de superobjeto o mundu pos esti tendría toa les carauterístiques de tolos oxetos que contién faciéndolo indistinguible y, poro, inesistente.[4] Markus, al proclamar que nun esiste un superobjeto o Mundu, termina adoptando una postura filosófica pluralista.[4]
José Ortega y Gasset
Pal filósofu español José Ortega y Gasset el mundu ye indixebrable del yo: "Yo soi yo y la mio circunstancia, y si nun lu salvo a ella nun salvo yo". Y toles conciencies tán interconectaes al traviés d'un sistema de perspectives que la so integración constitúi'l mundu, la realidá mesma.
Contestu teolóxicu cristianu
El mundu ye pal Catecismu de la Ilesia católica unu de los trés "enemigos de l'alma": mundu, demoniu y carne. Esta conceptualización negativa del mundu constrasta col conceutu grecollatín positivu de mundus 'tou ordenáu, entamáu, llimpiu'. Pa la concepción teolóxica xudeocristiana'l mundu representa lo "material" o la esfera de la "vida profana", como lo opuesto a lo celestial, espiritual, trascendental o sacru.[5] Asina, los monxos y monxes de clausura que se zarren nos monesterios arrenuncien al "mundu". El "fin del mundu" referir a los escenarios de la culminación de la historia humana, de cutiu en contestos relixosos.
Contestu históricu
El mundu foi representáu de bien distintes maneres según les civilizaciones y cultures; munches d'eses representaciones fueron camudando o non conforme camudaben o non diches civilizaciones y cultures. Nel ámbitu occidental (y más en concretu según la concepción cristiana derivada del Almagesto del cosmógrafu paganu Claudio Ptolomeo), el mundu estremar en dos partes: lo natural o naturaleza, imperfectu y mutable y asitiáu per debaxo de la órbita llunar, y sobrar-natural, perfectu ya inmutable y asitiáu percima de la órbita de la Lluna. El renacencia del sieglu XVI empezó a duldar y a criticar esta visión xeocéntrica y cristiana y ser sustituyendo por otra heliocéntrica y mecanicista.[6]
En política, los términos primer, segundu y tercer mundu estremen a los países en grandes grupos. El primer mundu designa a los países capitalistes, ricos o desenvueltos económicamente; el segundu a los comunistes y el tercer mundu arrexunta al restu de los países, la mayoría probes, en víes de desenvolvimientu o infradesarrollados. Inclusive d'utilízase la espresión cuartu mundu p'aludir a los países en que la probeza ye estrema.
Contestu de la xeografía humana
La población mundial ye la suma de tolos habitantes humanos de cualquier era; otramiente, la economía mundial ye la suma de les economíes de toles sociedaes (tolos países), especialmente nel contestu de la globalización. Términos como campeonatu mundial, productu brutu mundial, banderes del mundu, etc., tamién impliquen la suma o combinación de tolos estaos soberanos.
En términos como relixón mundial, idioma mundial y guerra mundial, la pallabra mundu suxer una escala internacional o intercontinental ensin necesariamente implicar la participación de tol mundu.
Contestu de la xeografía física
En términos como mapa del mundu y clima mundial, la pallabra mundu ye utilizada nun sentíu desprendíu de la cultura humana o civilización, refiriéndose de forma física al planeta Tierra.
Etimoloxía y usu
El términu «mundu» deriva del vocablu en llatínmundus, que lliteralmente significa 'llimpiu, elegante'; en sí ye una traducción emprestada del griegu cosmos, 'perfeición' o 'conxuntu ordenáu'. El términu greco-llatín espresa una noción de creación como un actu d'establecimientu del orde nel caos.
'Mundu' referir a tol planeta o a la población de cualesquier país o rexón en particular: asuntos mundiales refierse non solo a un llugar sinón a tol mundu y historia mundial ye un campu de la historia qu'esamina los eventos dende una perspeutiva global (en llugar d'una nacional o una rexonal). Tierra, per otra parte, referir al planeta como una entidá física y estremar d'otros planetes y oxetos físicos.
'Mundu' tamién puede atribuyíse-y al significáu de 'global', 'relativu a tol mundu', formando usos como Comunidá mundial.
Por estensión, un 'mundu' puede referise a cualquier planeta o oxetu astronómicu, especialmente cuando se cree que ta habitáu, nel contestu de la ciencia ficción o futuroloxía.
'Mundu', nel sentíu orixinal, cuando ye calificáu, tamién puede referise al dominiu particular de la esperienciahumana.
El mundu del trabayu describe'l trabayu remunerado y la busca d'una carrera, en tolos sos aspeutos sociales, pa estremala del área llariega y del estudiu académicu.
La tasa de fertilidá (cifres de fertilidá femenina, o cantidá de fíos per muyer) yera 2,8 nel añu 2000 y 2,59 en 2007. La tasa de mortalidá infantil ye 56,11 muertes por cada 1 000 nacencies. La crecedera demográfica mundial total ye de 1,45 % en permediu añal.
D'antiguo considerábase primer mundu aquellos países d'economíes capitalistes como Estaos Xuníos y los países aliaos a ésti dempués de la segunda guerra mundial. El segundu mundu incluyía países comunistes, como l'antigua XRSS o China, y a tolos países aliaos a éstos o so la so influencia, ente que, el tercer mundu, tomaba aquellos países que teníen una posición neutra.
Na actualidá considérense países del Primer Mundu los países desenvueltos, ye dicir que tienen gran capacidá industrial, gran meyora teunolóxica y tienen bon accesu a gran cantidá de materies primes. Considérense países del Segundu Mundu a los países que tamién tienen gran capacidá industrial y una gran meyora teunolóxica, pero tienen un menor accesu a les materies primes que los países del Primer Mundu. Considérense países del Tercer Mundu a los países que tienen gran cantidá de materies primes, pero nun cunten con gran capacidá industrial nin gran meyora teunolóxica y que tán venceyaos al mercáu mundial por aciu la esportación de materies primes. Adoptóse'l términu "Cuartu mundu" pa referise a les rexones probes del planeta pertenecientes al sector capitalista y a los países menos desenvueltos d'ésti, como los ensin techu que viven nes ciudaes más riques de los países capitalistes, que'l so nivel de probeza supera al de los habitantes del tercer mundu.
Relixón y mitoloxía
Les cosmoloxíes mitolóxiques de cutiu representen al mundu como centráu alredor d'un axis mundi y delimitado por una frontera como un océanu, una culiebra o similares.
Referencies
↑Heidegger, Martin (1982). Basic Problems of Phenomenology. Bloomington: Indiana University Press, páx. 165. ISBN 0253176867..
↑Evanxeliu de Xuan II, 15-16, trad. Reina-Valera revisada en 1960: 15 "Nun amar al mundu, nin les coses que tán nel mundu. Si dalgunu ama al mundu, l'amor del Padre nun ta n'él". 16 "Porque tou lo qu'hai nel mundu, los deseos de la carne, los deseos de los güeyos, y la balagoria de la vida, nun provién del Padre, sinón del mundu".
↑C. S. Lewis, La imaxe del mundu. Introducción a la lliteratura medieval y renacentista, Barcelona: Bosch, 1980
_(10E).svg){kind=spacer}
