Dempués d'haber derrocáu al tiranu de Melgarejo, el presidente de BoliviaAgustín Morales nomó a Pando como'l so edecán personal) en 1871. Cuando'l 27 de payares de 1872, Agustín Morales fuera asesináu pol so otru edecán y al empar sobrino Federico Lafaye, Pando desconsoláu arrenunció al cargu de edecán de la presidencia de Bolivia.
A la so vuelta a Bolivia, Pando dirixó un reximientu d'artillería hasta l'añu 1884. Entró como militante del Partíu Lliberal en 1884, partíu del que foi xefe dende 1894 (reemplazando al xeneral Eliodoro Camacho). Foi xefe del partíu Lliberal de Bolivia hasta'l fin de la so presidencia.
Jose Manuel Pando casóse con Carmen Guarachi Sinchiroca, miembru d'una familia de caciques aymaras de Sicasica.[1] Col pasar de los años Pando convertir n'unu de los grandes terratenientes de la dómina, beneficiáu poles lleis de 1874 y 1880.
Pando foi unu de los grandes esploradores de Bolivia mientres el sieglu XIX. A él debe, en bona parte, la conocencia y l'integración del norte al país, conocíu entós como Territoriu Nacional de Colonies (güei territoriu de los departamentos de La Paz, Beni y Pando, esti postreru, precisamente, lleva'l so nome, nel so honor). Delles de les sos espediciones a la rexón (ríos Madidi, Madre de Dios, ente otros), fueron recoyíes nun estudiu que fizo sobre la tema y que foi publicáu pola Universidá de La Plata, d'Arxentina.
Foi protagonista del llevantamientu de 1898, al mandu de les fuercies federales de La Paz, llogrando'l sofitu de los aymares del coronel Willka, el “Terrible Willka”. Españó asina la Guerra Federal contra los conservadores. Tres cuatro meses de llucha, trunfó sobre les fuercies conservadores de Fernández Alonso na Batalla del Segundu Cruceru.
Creóse una Xunta Federal de Gobiernu integrada por Pando, Serapio Reyes Ortiz y Macario Pinilla Vargas, y qu'instaló la sede de gobiernu en La Paz. Esta Xunta llevó a cabu delles reformes institucionales y realizó delles obres públiques, como la construcción del palaciu de gobiernu de La Paz, hasta qu'una Convención Nacional axuntada en 1899 escoyó presidente a Pando.
Presidente de la República
Pando tenía 50 años d'edá cuando asumió la Presidencia. Delles obres y fechos importantes del so gobiernu fueron los siguientes:
Fundó una escuela agrícola y ganadero y un colexu de mines.
Nel aspeutu internacional enfrentó col Brasil la llamada guerra del Acre. Dicha rexón del Acre, asitiada nel norte y colindante cola frontera con Brasil, fuera invadida por colonizadores o seringueiros brasilanos, en plena fiebre del cauchu. El gobiernu bolivianu, queriendo faer valir los sos llexítimos derechos en dicha rexón, fundó en 1899Puertu Alonso y estableció los impuestos a los esplotadores del cauchu. Pero los seringueiros remontáronse y empecipiaron un movimientu secesionista denomináu la primer revolución del Acre, que'l gobiernu bolivianu pudo apoderar. La segunda fase d'esta guerra, llamada la Segunda Revolución Acreana, asocedió sol gobiernu de Pando (1902-1903); esta vegada los acreanos pidieron la so anexón al Brasil. Los bolivianos sufrieron reveses a manes de los revolucionarios acreanos, polo que Pando coló personalmente escontra l'Acre al mandu de un exércitu de 600 a 700 homes. Esto motivó la intervención de Brasil, que consideró la zona en pleitu y decidió unviar al so exércitu, de miles d'efectivos, en sofitu de los acreanos. Esta situación desemeyada forzó a los bolivianos a entrar en negociaciones. Pando robló col Brasil el tratáu de Petrópolis pol que Bolivia dexaba territoriu nel norte en cuenta de una importante compensación económica, de dos millones de llibres esterlines.
Poco dempués de retornar a La Paz, al rematar yá'l so periodu, Pando apurrió'l poder a Ismael Montes, que yera igualmente del partíu lliberal (1904).
Post-presidencia
Foi delegáu nos territorios de colonies y comisariu de llendes col Brasil. Foi nomáu xeneral de brigada de Perú en 1911. Alloñáu del partíu lliberal, rompió con Ismael Montes y en 1915 foi unu de los fundadores del Partíu Republicanu. Retiráu a la vida privada, foi atopáu muertu nun ribayu, cerca d'El Kenko (altores de La Paz) el 17 de xunu de 1917. Pa la mayoría, tratar d'un crime políticu, perpetáu por instigación del partíu lliberal. Atribuyóse l'autoría material a Alfredo Jáuregui, Juan Jáuregui, Néstor Villegas y Simón Choque, quien fueron xulgaos y condergaos a muerte el 5 de payares de 1927.
Balta de José Manuel Pando nel Campusantu Xeneral de La Paz.
Modernes investigaciones, sicasí, sostienen que la muerte de Pando debióse pola mor natural, al sobreveni-y un derrame cerebral cuando diba de la so finca de Catavi a la ciudá de La Paz. Según esta hipótesis, los miembros de la familia Jáuregui (en que la so cabanu agospiar Pando pocu antes), al afayar el cadabre nel camín, tarrecieron ser culpaos de la so muerte, polo que refundiaron el cuerpu al ribayu.[2]
.svg)
