Galorrománicu

Romanía

Esti artículu fai parte de la serie Llingües romániques

Grupos llingüísticos

Iberorrománicu Occitanorrománicu Galorrománicu Retorrománicu Galoitalianu Italorrománicu Balcanorrománicu Sardorrománicu

El galorrománicu ye'l grupu de llingües evolucionaes dende'l llatín y que se falen, o falaron, nes antigües provincies romanes de Les Galies. La mayoría de toes estes llingües tienen una gran influencia de llingües celtes y xermániques tanto'l léxicu como'l sistema fonolóxicu. En un setiú más ampliu les llingües galoitalianes, retorromániques y occitanorromániques tamién serien llingües galorromániques

El principal rasgu común que tienen estes llingües, más o menos marcaes pol sustratu galu, ye la evolución de la /u/ llatina a /y/. Esta carauterística se atopa les llingües d'Oïl, llingües galoitalianes, retorromániques y el occitanu.

Carauterístiques de les llingües galorromániques

• La principal carauterística ye la perda de les vocales llatines finales especialmente perdiéronse (/y/ /o/). En delles llingües son reemplazaes por otres como'l francés por (y) que munchos casos nun son pronunciaes.
• La evolución de la vocal llatina (/o/) a (/y/) esta carauterística atopar nes llingües de oïl, llingües galoitalianes, francoprovenzal, romanche y occitanu. Amás munches tienen vocales que n'otres llingües romániques nun esisten (/ø/, /œ/, /æ/, /ə/).
• Perdida del infinitivu llatín (re) principalmente notable nes llingües galoitalianes y retorromances. En francés, francoprovenzal, occitanu y catalán l'infinitivu termina en (r) pero nun se pronuncia.
• Caltenimientu de los grupos llatinos (cl, fl, pl) sacante les llingües galu-itáliques onde evolucionaron a (/t͡ʃ/).
• Caltenimientu de la /t/ intervocálica.
• Palatalización de los grupos llatinos (ci, ti, ce, te) a (/z/, /s/, /t͡ʃ/).
• Palatización de (ca /ka/) inicial por (/ʃa/, /t͡ʃa/ /ca/) pronunciáu como cha o xa n'asturianu. Esta carauterística asocede nes llingües de oïl, les llingües retorromances, francoprovenzal y los dialeutos nortizos del occitanu. Por casu (chanter en francés ye pronunciáu /ʃɑ̃te/) (cantar nos dialeutos nortizos del occitanu ye pronunciáu /t͡ʃantɔ/) (cjantâ en friulano ye pronunciáu /canta/) que n'español significa cantar y pronúnciase /kɑntaɾ/.
• Usu de los plurales (s) y (e, i).

Lista de llingües consideraes galoromániques

Suel considerase que pertenecen a esti grupu les llingües que vienen darréu:

Llingües d'Oïl

• • Angevin-mayenés
  • Borgoñón-morvandés
  • Berrichón
  • Francés o (Francien)
  • Galó
  • Normandu
  • Picardu
  • Pictavín-santonxés
  • Valón
  • Lorenés
  • Franco-comtés
  • Franco-provenzal

Galo-italianes

• Lombardu
• Emiliano-Romañol
• Piamontés
• Ligur

Llingües galo-retiques (retorromániques)

• Friulanu
• Ladín
• Romanche

Llingües d'òc (occitanorromániques)

• Occitanu
• Catalán

[Les llingües en cursiva tán desapaecíes anguaño]

Sicasí, dellos llingüístes, como Pierre Bec, estimen que l'occitanu, el gascón (consideráu como una llingua estremada del restu de los dialeutos occitanos) y el catalán formen un grupu propiu dientro de les llingües romanes. Los idiomes d'esti grupu, conocíu como occitanorrománicu comparten delles carauterístiques del iberorrománicu y del galorrománicu.

Comparación de frases ente llingües de esti grupu

• • Catalán: Ella sempre tanca la finestra abans de sopar.
  • Occitanu: Ella sempre totjorn la fenèstra abans de sopar.
  • Francés: Elle ferme toujours la fenêtre avant de souper/dîner.
  • Valón: Elle sere todi li finieste divant di soper.
  • Francoprovenzal: Le ferme taljor la fenétra avan de sopar.
  • Romanche: Ella serra adina la fanestra avant de sopà/tchaina.
  • Lombardu: Lé la sèra sèmper la sö fenèstra prìma de senà
  • Piamontés: Chilà a sera sémper la fnestra dovant ëd seinà.

Wikipedia en llingües d'esti grupu

• Occitanu.
• Francés.
• Catalán.
• Francoprovenzal.
• Lombardu.
• Romanche.
• Piamontés
• Normandu

Llingües romániques
Sardorrománicu	Sardu
Iberorrománicu	Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés)
Occitanorrománicu	Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu)
Galorrománicu	Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón)
Galoitalianu	Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu
Retorrománicu	Romanche • Friulanu • Ladín
Italorrománicu	Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu
Balcanorrománicu	Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu