الاسپرانتو (Esperanto) هى لغة مصنوعة. و هى اكتر لغة مصنوعة منتشرة فى العالم.[9] و هى لغة ابتكرت مخصوص عشان تكون سهلة فى التعلم. لودڤيك وازاش زامينهوف (Ludwik Łazarz Zamenhof), البروفيسور الپولندى، ابتكرها فى أواخر القرن ال19. الپروفيسور زامينهوف ابتكر الاسپرانتو لأنه كان عايز لغة بسيطة ممكن لكل الناس يتعلموها بسهولة، و بكدا هيتمكن البشر من مختلف مناطق العالم من التواصل.
اسم كلمة "اسپرانتو" جه من الاسم "زامينهوف" اختاره لـنفسه لما كتب الكتاب الاولانى عن اللغة الجديدة "Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro" (لغة دولية- المُقدّمة و الكتاب الكامِل"). الكتاب صدر فى سنة 1887. الاسم اللى استعمله لما كان بيكتب الكتاب كان:"Doktoro Esperanto".
اهداف الحركه
زامينهوف كان عايز يعمل لغه سهله عشان يزوّد التفاهم الدولى. الهدف, انهُ يدّى لغه دوليه, و تبقى اللغه التانيه العالميه, و ماتاخدش مكان اللغات الوطنيه. الهدف ده كان مشترك بين اللى بيتكلمو اسپرانتو فى السنين الاولانيه من حركه الاسپرانتو. بعد كده, اللى بيتكلمو اسپرانتو ابتدو يشوفو ان اللغه و الثقافه اللى كانت مشتركه بينهم, هى بتاعتهم, لحد لو الاسپرانتو ماختارتهاش الاُمم المتحده او لحد منظمات دوليه تانيه.
الاسپرانتويين اللى عايزين الاسپرانتو يبقى مُختار من المنظمات او يـُستعمل عالمى بيسمّوهم finvenkistoj, من (fina venko), يعنى "الانتصار الاخرانى" او pracelistoj, من (pracelo), يعنى الهدف الاصلى.[10]
فى 12 مايو 1999, اللى بيركّزو على القيمه الاصليه للـ لغه, بيتسمّو raŭmistoj, من راوما, فينلاندا, عشان كان فيه بيان على المدى-القريب مش مؤمن بـ ال"fina venko", و قيمة ثقافة الاسپرانتو اتعملت فى (اجتماع)المؤتمر الدولى للشباب فى 1980.[11] الجروبات دى مش من الطرفين حصرين, على اى حال.
بيان براج (1996) بيقدم افكار الناس العاديين بتوع حركة الاسپرانتو و بتاعة المنظمه الاساسيه, المنظمه العالميه للاسبرانتو (UEA).[12]
ثقافة الاسپرانتو
الناس اللى بيتكلمو اسپرانتو فى العاده بيتقال عليهم esperantistoj. ماحدش يعرف بالظبط عدد الناس اللى بيتكلمو اسپرانتو. بس فيه تخمينات بتقول ان مابين 100,000 لـ 2 مليون اسپرانتيين حوالين العالم. بيتقال ان تقريب 1000 واحد بيعرف يتكلم اسپرانتو من يوم ما بيتولد (عشان بيكون اتعلمها من اهلهُ, بالاضافه للـ لغه الوطنيّة, زى الانجليزى و الپولاندي). فيه ناس كتير بيحبّو بعض من بلاد مختلفه و يقدرو يتكلمو لغات مختلفه, بس الاسپرانتو هو لُغتهم المشتركه.
ناس كتير بتستعمل الاسپرانتو عشان يتواصلو على البريد او الايميل او البلوجـات (مدونات) معا اسپرانتاويين فى بلاد تانية. شوية ناس بتسافر و بتتقابل معا اسپرانتاويين تانيين وش-ل-وش.
فيه مقابلات كتير بتحصل كل سنه. و اكترهم مقابلِة Universala Kongreso de Esperanto (الكونجرس العالمى بتاع الاسپرانتو), و بيتعمل فى بلد مختلفه كل سنه. فى السنين الاخرانية كان فيه حوالى 2000 واحد من 60 بلد مختلفه او بلاد اكتر.
فيه كتب و مجلات مكتوبه بـ الاسپرانتو, و ادب (literature) كتير مترجم للاسپرانتو من لغات تانية. و كمان اعمال مشهوره, زى الانجيل و مسرحيات لـ "شيكسپير", و بردو اعمال مش مشهوره و مالهاش ترجمات للانجليزى.
فيه فِرقات مزيكه بيغنّو بـ الاسپرانتو, و بيعملو حفلات مزيكه و بيبيعو تسجيلات لـ اغانيهم.
الاسپرانتو فى الدين البهائى
الدين البهائى بيشجع استعمال لغه مساعدهاللى بنتعلمها بـ غرض انها تبقى اللغه الدوليه. بس ماتحددتش لُغه معيّنه, بس فيه شوية بهائيين بيشوفو الاسپرانتو عندهُ الهدف ده.[13]
ليديا زامينهوف, بنت زامينهوف بقت بهائيه.
فيه مُجلّدات كتير للادب البهائى و كتب تانية اترجمت للـ"اسپرانتو".
الاسپرانتو فى الاسلام
ايةالله خمينى, الايراني, دعى المسلمين انهم يتعلمو الاسپرانتو و مدح فى استعمالها زى وسيله للتفاهم بين الناس من اديان مختلفه. بعد ما هو اقترح استعمال الاسپرانتو كـَ لغه عالمية بدل الانجليزي, ابتدا استعمال الاسپرانتو فى الندوات فى مدينة قمالايرانيه. فيه ترجمه للقران اتنشرت فى البلد بعدين.[14]
فى 1981, الخمينى و الحكومه الايرانية بطّلو يتبعو الاسپرانتو بعد ما عرفو ان البهائيين مهتمين بـ استعمال الاسپرانتو.
بردو كان فيه سايتات على النت بتهاجم الاسپرانتو بـ حجة ان اللى بيهتمّو بـ الاسپرانتو بيبقو متشددين و متطرفـّين, بالذات بعد ماكان الخومينى بيدعم الاسپرانتو و هما شايفين انه متطرّف.
Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco.
مثال للكتابه بـ حرف إِيكسو, لو الحروف المتعدّله مش موجوده ع الكيبورد
Cxiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laux digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco.
الترجمه: كل الناس بيتولدو حرين و متساوين فى الكرامه و الحقوق. إتوهبلهم عقل و ضمير و لازم يعاملو بعض بـ روح أخويه.
نماذج لغات مصنوعه تانيه
باليبلن (Bâleybelen), عملها فضل الله استرابادى (Fazlallah Astarabadi) او محيى جولشينى (Muhyî-i Gülşenî), فى القرن ال16 و بتتكتب بـ الحروف العربى, على اساس اللغه الفارسى, التركى و العربى.