Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
A reconquiesta estió un proceso historico en o que os reinos d'o norte d'a Peninsula Iberica que teneban una clase dirichent cristiana ocuporon os territorios de tota a Peninsula, que yeran baixo o poder d'una clase dirichent musulmana. Encara que siga denominata "reconquiesta cristiana" u simplament "reconquiesta", o mesmo proceso se produció en atros países d'Orient Meyo como Cheorchia, u temporalment en l'Imperio Bizantín y Armenia. Se considera que encomenzó en l'anyo 722 con a revuelta de Pelai y remató en l'anyo 1492 con a conquiesta de Granada. Estió un proceso complexo y con unas cuantas fases.
Dimpués d'a reconquiesta se produciba un reparto u distribución de tierras, y a venita de poblacions cristianas d'atras zonas, o que se conoixe como a "repoblación". Con a repoblación se produció a concentración cheografica en comarcas u vicos concretos d'as poblacions d'a Peninsula que s'heban islamizato en o periodo anterior y no heban estau forachitatas. Os cristianos mozarabes se fusionaban con os cristianos y a vegatas participaban ellos mesmos en a repoblación. Con a repoblación tamién se produció a substitución d'as parlas mozarabes por as luengas d'as clases dirichents d'os reinos d'o norte. L'arabe lo manteneban belunas d'as comunidaz islamizatas, sobretot en o sud y en o Reino de Valencia.
Primeras expansions d'os reinos cristianos
Molimento a Pelai.
Bi habió dos focos de resistencia cristiana, uno en a Cordelera Cantabrica, que condució a la formación d'o Reino d'Asturias, y atro en os Pireneus representato por os territorios pirenencos baixo poder d'a población autoctona u d'una nobleza d'orichen franco. A lo principio as autoridaz musulmanas d'o norte d'Africa u de Cordoba no veyeban un periglo prou evident como pa fer campanyas pa fer desapareixer os microestaus cristianos, en zonas que no lis intresaban guaire. A expansión d'os estaus cristianos yera moderata, a vegatas a expansión retaculaba, por eixemplo cuan as campanyas d'Almanzor.
Pelai I, vencedor seguntes a leyenda en a batalla de Covadonga enta l'anyo 720 no restauró garra estau visigodo. D'alcuerdo con Ibn Khaldun estió "un rei nuevo que reinó sobre un pueblo nuevo".
A primera gran intervención d'os cristianos en o centro d'Espanya se produció cuan una guerra civil que enfrentó en a Meseta Central a los berbers y a los arabes. O rei Alifonso I d'Asturias atacó a los berbers d'a Meseta norte, que yeran ocupatos en a guerra contra os arabes, y temporalment s'apoderó de muitas ciudaz. Derrotatos os berbers, habió de dixar as ciudaz que heba conquiesto y se levó a muitos cristianos a los territorios d'o norte que podeba defender.
Alifonso II, Ordonyo I y Alifonso III empentoron un proceso de repoblación en o Reino d'Asturias. As tierras repoblatas se convertiban en propiedat d'os labradors que se i estableixen, (sistema de presura).
En os territorios pirenencos y levantinos tamién se producen repoblacions. En a Marca Hispanica os feitos destacables son a ocupación franca de Barcelona en l'anyo 801 y l'aseguración d'una muga en a linia d'o río Llobregat con Wildredo I (878-897). En a Marca Hispanica bi ha diferencias notables con a situación en Navarra u en Asturias. Bi ha intercambios comercials, una millor conservación d'o patrimonio clasico y una arquitectura con influencias clasicas.
Abances d'os sieglos XI y XII
O califato de Cordoba s'heba esminglanato en una trentena de reinos Taifas. Por atra part se produció una unificación territorial en o centro-norte cristiano en a persona de Alifonso VI de Castiella que achuntó Castiella, Leyón y Galicia, o que li permitió adquirir a hechemonía peninsular. Alifonso VI feba pagar "parias" a los reinos taifas de Zaragoza, Toledo, Badajoz y Sevilla.
En 1085 o reino de Castiella conquirió Toledo y a suya redolata y o suyo rey renueva o títol imperial d'a peninsula Adelphonsus Imperator Toletanus, Magnificus Triunphator. Os musulmans de Sevilla reaccionan clamando a los almurabiz. Atros reinos musulmans deixan de pagar parias. Os almurabiz vencioron a los castellanos y leyoneses en as batallas de Sagrajas (1086), Consuegra (1097) y Uclés (1108).
O resultato d'este periodo de reconquiesta cristiana estió a ocupación castellana y leyonesa d'o Sistema Central (y d'o sud d'a cuenca d'o río Duero, que quedaba asegurato). Dimpués d'a caita de Toledo estos exterensos territorios fuoron repoblatos y os reis aplicoron un rechimen legal de fueros que permitiba o predominio d'a ciudat (u d'a nobleza resident en a ciudat) sobre amplos territorios. Se formoron as "comunidaz de villa y tierra" y poderosos concellos (Ávila, Segovia, Salamanca). Ávila y Segovia se convertioron en ciudaz-fortaleza que aseguraban a muga en o Sistema Central.
Bellas zonas d'a cuenca d'o río Tacho no fuoron repoblatas. En Toledo y o suyo antigo reino quedaba muita población autoctona que manteneba restos d'organización d'o periodo islamico anterior. L'antigo Reino de Toledo, y en especial a suya capital, recibioron inmigración occitana y francesa d'una traza pareixita a la val d'Ebro.
O Sistema Iberico, (tanto l'ocupato por Aragón como l'ocupato por Castiella) s'organizó d'alcuerdo con o modelo d'o sud d'o Duero y o suyo dreito, que favoreixeba a la chent que defendeba a muga, ye l'orichen d'as comunidaz de Calatayú, Daroca, Molina d'Aragón, etc... Lo mesmo se desvinió en l'Alta Extremadura en a redolata de Plasencia.
Se produció a reconquiesta d'a Catalunya Nueva y se produció una colonización agraria que en part la empentó a Orden de Cistels.
Os almuades eclixoron a los almurabiz en o norte d'Africa y invadioron a peninsula, aturando a reconquiesta castellana y leyonesa en as cuencas d'o Guadiana y Guadalquivir. A intervención d'os almuades no aturó guaire a reconquiesta en Levant, a diferencia d'o que se desvinió en o centro. A razón d'esto ye que o rei Lop d'a taifa de Murcia resitiba a expansión d'os invasors nortafricanos y no podeba defender os suyos territorios d'o norte. D'esta traza os aragoneses abanzaban por as cuencas d'o Guadalaviar y Guadalop en tiempos d'Alifonso II lo Casto y uns mercenarios navarros creyoron a sinyoría d'Albarracín en circunstancias escuras.
Fase principal
A fase principal se produció entre l'anyo 1224 y l'anyo 1266. Os reinos cristianos aproveitoron a descomposición d'o estau Almuade y se produció un abance rapido d'os cristianos.
En o centro-norte se produció a unificación d'os reinos de Castiella y de Leyón en 1230 baixo a figura de Ferrando III. A unión d'os dos reinos significó a continación d'as linias d'ataque d'os leyoneses en Extremadura y d'os castellanos en l'alta Andalucía.
En Levant se produció un cambio cheopolitico. A Corona d'Aragón ya no yera tan ocupata en afers occitans dimpués d'a derrota en a batalla de Muriel, y Chaime I adrezó a politica exterior d'os suyos estaus enta la reconquiesta de territorios baixo poder musulmán: Mallorca y o Reino de Valencia.
En l'ueste o reino de Portugal podió reconquerir tota a frontera occidental dica l'Algarve, d'alcuerdo como o Tractau de Sabugal de 1231 en o que Castiella y Portugal se repartiban os territorios pa reconquerir.
Este periodo remató enta 1265-1285. Se produció una revuelta d'os musulmans d'Andalucía y Murcia en 1265. Os benimarins intervinioron en a Peninsula Iberica en 1275 y aturoron por bel tiempo o proceso de conquiestas cristianas. En Levant a Corona d'Aragón ya yo participaba guaire en a reconquiesta, y encomenzaba a adrezar a suya expansión politica enta a mar Mediterrania, as Viespras Secilianas se produciban en 1282.
Fase final
A fase final ye representata por a resistencia d'o reino Nazarín de Granada a la presión d'os reinos cristianos y a la conquiesta castellana, feito que remató con a caita de Granada en tiempos d'os Reis Catolicos.
