L'aleutiano[1] ye una luenga d'o filo esquimalaleutiano, charrata en o estreito de Bering, entre Rusia y lo estato nortamericano d'Alaska.
Filiación
L'aleutiano ye clasificato como a sola luenga d'un grupo, l'aleutiano, que forma chunto a las variedaz esquimals o filo d'as luengas esquimalaleutianas.
Estructura d'a luenga
Grafía
O sistema d'escritura ye l'alfabeto latino.
En o sieglo XIX, l'alfabeto que s'emplegó ta escribir a luenga yera una adaptación de l'alfabeto cirilico feita per Sant Inocencio d'Alaska.
Morfosintaxi
L'aleutiano no ye una luenga ergativa.
L'orden sintactico d'a oración ye de subchecto + obchecto + verbo, como en as altras luengas d'o filo.
Historia d'a luenga
Aspectos socioculturals
Situación cheografica
A luenga se localiza en a francha d'o estreito de Bering, principalment en as islas Aleutianas, as islas Pribilof y parte d'a peninsula d'Alaska a l'ueste d'a baía de Stepovak. Istos territorios perteneixen a Alaska, estato d'os Estaus Unius. A luenga ye charrata tamién en as islas Commander u Komandor, politicament rusas.
Situación social
Una cifra imprecisa d'entre 150 y 500 personas la charran, mas que mas en a variedat oriental. A gran mayoría ye bilingüe, sobretot en anglés.
A luenga corre periglo d'amortar-se en iste sieglo, si bien o Centro d'as Luengas Nativas d'Alaska ha feito un poder ta promover-la.
Variación diatopica (Dialectolochía)
A luenga conta con dos variedaz prencipals: l'aleutiano occidental u atkano, charrato en l'isla d'Atkan y en as islas Komandor u Commander; y l'aleutiano oriental, charrato en as Aleutianas orientals, as Pribilof y la peninsula d'Alaska.
En l'aleutiano occidental se troban os dialectos d'Attu, de l'isla de Bering y de l'isla de Copper (u Medniy). En l'aleutiano oriental se troban os dialectos d'Unalaska, de Belkofski, d'Akutan, d'as islas Pribilof, de Kashega y de Nikolski.
Literatura
En 1824, o mosen d'a Ilesia ortodoxa rusa, Ioann Veniaminov, qui mas tarde se convertiría en San Inocent Veniaminov, plegó en Unalaska y n'estudió la variedat aleutiana. Rancando de l'alfabeto cirilico, creyó una ortografía ta la luenga, tradució lo Evanchelio de Sant Mateu y belaltras obras relichiosas a l'aleutiano y publicó una gramatica de l'aleutiano oriental en 1846. As obras relichiosas se traducioron con l'aduya de dos amigos de Veniaminov, os dos charradors nativos d'aleutiano: o capecero de Tigalda, Ivan Pan'kov, y lo mosen d'Atka, Iakov Netsvetov, que escribiría un diccionario de l'aleutiano atkano. Dimpués que s'imprentasen as obras de Veniaminov, bellas feguras relichiosas s'intresoron per estudiar y rechistrar l'aleutiano con a fin d'aduyar a los pedricadors ortodoxos rusos en o suyo quefer de misioners.
En o decenio de 1930, dos aleutianos nativos estioron os autors d'obras que se consideran grans trangos entadebant en o emplego de l'aleutiano como luenga literaria. Afinogen K. Ermeloff escribiba lo relato d'un naufrachio en o suyo propio idioma, mientres que Ardelion G. Ermeloff anotaba en ixos anyos un diario personal. Devez, o lingüista Melville Jacobs replegó bels textos nuevos de Sergei Gollei, un charrador d'aleutiano atkano que yera hespitalizato.
Referencias
Vinclos externos
