D Zäntralbiblioteek Züri, abgchürzt ZB, isch e groossi Biblioteek i de Stadt Züri. Si isch am Zäringerplatz i der Altstadt vo Züri.
Uufgaabe
D «ZB» isch hüt e wüsseschaftlichi Biblioteek. Si hät der Uuftraag, ali Informazioonsträäger, wo z Züri und im Kantoon useggèè wèèrded und au ali, wo s drin um d Stadt und de Kantoon gaat, und überhaupt ales, wo vo Zürcher und Zürcherine publiziert wird, z samle. Me säit dène Sache, wo Züri zum Theema händ, allgemäin «Turicensia» (das chunt vom alte latinische Name Turicum für Züri).
D «ZB» wird von ere Stiftig gläitet wird und Gält vom Kanton Züri und vo de Statt Züri überchunt. Daadefüür mues si Informazioone für d Benutzer us de Regioon und speziell au für d Forschig vo de Zürcher Hochschuele lifere. De Titel vo der «Universitätsbibliothek» hät si aber a d «Universitätsbiblioteek" abggèè, wo d Universitèèt Züri] gägewèèrtig yrichtet.
Di alt Regle vom 17. Jarhundert bis zum Biitritt zur «Kooperatiive Spiicherbiblioteek Züri, isch gsy, dass d Zäntralbiblioteek Zürich nüüt us irne Beständ törf furtrüere. Wäret männgem Jarhundert isch si esoo seer vollständig dokumäntiert gsy.
Gschicht
D Zäntraalbibliotèèk Züri isch 1914 ggründet worde, wo d Stadt und de Kantoon die bäide früenere Biblioteeke zsämegläit händ.
Z Züri häts scho sid em Mittelalter e Biblioteek ggèè. Das isch die vom Choorhèreschtift am Groossmöischter gsi. I der Afangszyt vo de Reformazioon isch en Täil vo den alte Büecher vo den Yferer kabut gmacht woorde. Us alte Chilen im Züripiet sind dän wider anderi Büecher zsämegsamlet und i d Stiftsbiblioteek praacht woorde, und spööter sind au Bänd vom Uelrich Zwingli i d Biblioteek choo. Vili Originaal und Sammlige us dère Zyt sind vom Zwingli sine Naachkome tiräkt a die Bürgerlich Biblioteek ggange.
Ane 1835 hät de Kanton mit de Büecher vo de Stiftsbiblioteek die nöii Kantonsbiblioteek pildet. Die hät dän au d Schrifte vo der Uni, wo 1833 de Betriib uufgnaa hät, vom Gimnaasium, vo der Induschtryschuel und vo de Tierärztschuel übernaa. Wo de Kanton 1862 s Chlooschter Rynau uufghobe hät, sind dem syni alte und wärtvole Büecher au a d Kantonsbiblioteek ggange.
Die Bürgerlich Biblioteek isch 1634 vo Zürcher Bürgerssöön ggründet und druf abe rasch wyter uufbout woorde. Si isch i de gootische Wasserchile zmitzt i de Stadt ygrichtet gsi. Vo de pildete Stadtbürger und Räisende hät si mit de Zyt vil Büecher, aber au anderi Sache – Gältstuck, Natuurgägeständ und Kunschtwèèrch – gschänkt überchoo; näbet de Biblioteek häts i de Wasserchile drum au es Kunschtkabinett ghaa.
De Hermann Äscher (1857–1938), wo sid 1887 de Läiter vo de Stadtbiblioteek gsy isch, hät vorgschlage, me chönt die bäide Biblioteeke zsämelegge. Zeerscht häts vo 1901 aa en gmäinsamen öffentliche Kataloog vo de Zürcher Biblioteeke ggèè. 1914 händ d Stimmbürger vo Kanton und Stadt pschlosse, us de bäide Biblioteeke en äinzigi, ebe d Zäntralbiblioteek z mache. 1917 isch die uufggange.
2017 hät d Zäntralbiblioteek mit öffentliche Aalääss und ere Uusstelig a de jüngscht Täil vo irere Gschicht – also a iri Gschicht sid irer eigene Gründig vor hundert Jaar – erinneret.
De Läiter vü de «ZB» isch vo 2018 bis 2023 de Christian Oesterheld gsy. Sini Stell isch sidhèèr vakant und isch aafangs 2024 im Ussland wider uussgschribe woorde. A sim Platz sitzt jetz wider de Vizetiräkter Christoph Meyer. Wies mit de Läitig vo dère Biblioteek söll wytergaa, öb si zum Byschpiil mit de nöie Universitätsbiblioteek oder mit de Pestalozzibiblioteeke, also de Stattbiblioteeke, söll zämegfüert wèèrde, isch aber nöd bikannt.
Bestand
D ZB Züri hät mee als 6 Millioone Objäkt i de Samlig:
4,3 Millioone Büecher und Zytschrifte
fascht e Millioon graafischi Bletter und Fotografye
mee als 200'000 Handschrifte
öpe 300'000 geograafischi Chaarte
öpe 50'000 audiovisuelli Meedie
öpe 200'000 truckti Musignoote
Alemannischi Literatuur
D Zäntralbiblioteek hät e Samlig vo Schrifte zu de Tialäkt vom tüütsche Spraachruum und über die alemanischi Spraach, psunders über d Schwiizer Mundaarte. Und dezue chömed Mundartwöörterbüecher und Wèrchuusgaabe vo Lüüt, wo uf Schwiizertüütsch oder imene andere Tieläkt gschribe händ. Bi alem, was mid em Züritüütsch z tue hät, mues d ZB äinewääg e kompletti Schriftesamlig zsämeträäge, aber au zu den andere Schwiizer Tialäkt hät si äini vo de beschte spraachwüsseschaftliche Dokumäntazioone, wo für d Forschig a der Universitèèt über d Spraache und über d Literatuur wichtig sind.
Wil d Mängi vo de Schrifte i de Biblioteekssamlig immer gröösser wird, hät d ZB nümm gnueg Platz z Züri im Haupthuus. Drum hät si ane 2016 es grosses Ussedepoo z Ötwiil am See ygrichtet.[2]
Zsäme mid anderne Biblioteeke hät d Zäntralbiblioteek Züri es Laagerhuus für vil Büecher, wo nöd unbedingt z Züri sälber müend verfüegbar sy, uufpout, die Kooperativ Spycherbiblioteek Schwiiz, wo als zäntraals Depoo und als gmäinsame Logischtikbetriib für d Partner tienet. A dèm Vorgang häts bi de Forschende vill Kritik ggèè, will d Zäntralbiblioteek daadefür zeerscht iri äiget Regle hät müese bräche, dass käi Beständ us irere Sammlig törfid furtgrüert wèèrde. Gnau das isch aber gmacht woorde: Ganzi Etaasche voll hischtoorische Zytschrifte, under anderem mit emene Groosstäil vo der eltere hischtoorische Forschig drin, aber au bibliograafischi Wèèrch, Wöörterbüecher und was mer suscht na für «unnötig» ygschetzt hät, sind ygschtampft woorde. S Argumänt daadefür isch gsy, mer heig ja jetz en äinzigs Exemplaar i de Spycherbiblioteek, wo dänn irgendwän emaal gäge Gält vo de Chunde chöni digitalisiert wèèrde. Daademit isch vill Materiaal für d Forschig letschtlich verloore ggange. Naachträglich hät d Zäntralbibliothèèk iri Regle dän eso aapasst, das es hüt ghäisst, «i Uusnamefäll» törfid Beständ usegrüert wèèrde.
