Münche (hd. München, bar. Minga) isch d Hauptstadt vom düütsche Bundesland Bayern un mit über 1,4 Millione Iiwohner au die gröschti Stadt im Freistaat Bayern, die drittgröschti Stadt in Dytschland un die zwölftgröschti vo dr Europäische Union. D Stadt isch eines vo d wichtigschte Wirtschafts-, Verkehrs- und Kulturzentre vo dr Bundesrepublik un eini vo dr erfolgrichschte Städt in Europa. Münche isch s Zentrum vo dr Metropolregion Münche mit ca. 2,6 Mio. Iiwohner, Kernstadt vo dr Greater Munich Area mit meh als 6 Millione Iiwohner un Sitz vo dr Verwaltung vom Regierungsbezirk Oberbayern mit ca. 4,3 Mio. Iiwohner.
Worthärkumft
De Name Münche werd inere Urchund us em Joor 1158 as forum apud Munichen („Maart bi Münche“) gnennt und isch uursprüngli en Dativ Plural vo althochtütsch munih „Mönch“, bidüttet aso „bi de Mönche“ (vgl. Stadtwappe). So Ortsnamebildige sind recht hüüfig. S Probleem i demm Fall isch, as historisch kai älteri Sidlig vo Mönche noogwise were cha. De zimmli umstrittni Sprochwüsseschaftler Theo Vennemann veträted d Uffassig, as d Wurzle vom Name Münche scho vill elter segi und uf e vermuetiti Vaskonischi Ursproch zrugg gängi.[2] Münche chönnti drum i vorhistorische Zit „Munica“ ghaisse ha. S Wort mun haisst im Baskische, noch em Vennemann di anzig no lebigi Sprooch vom Vaskonische, „Ufer“, „Böschig“ und „Hügl“.
Geographi
Münche isch eis vo dr 23 Oberzentre vum Freistaat Bayern. Vo dr Großstädt vo Dytschland isch es die Stadt mit de meischte Lütt uff dr Stadtflächi.
De höggschte Punkt vo dr Stadt isch de Warnberg im Stadtbezirk 19 un isch 597 m über NHN, de niidrigscht liit mit 482 m über NHN im „nördlichen Schwarzhölzl“, im Stadtdeil Feldmoching-Hasenbergl.
D Isar fließt durchs Stadtgebiet uffere Längi vo 13,7 km vo Südwescht nach Nordoscht. Bekannte Insle im Fluss sin d Museumsinsle mit m Dytsche Museum un d Praterinsel, wo ganz in de Nööchi isch. Wiiter im Umland sin a Huffe Seee, z. B. dr Ammersee, dr Wörthsee oder dr Starnberger See. Anderi Flüss sin d Würm, wo us m Starnberger See chunt un durch de Weschte vo Münche fliesst, de Hachinger Bach, wo vo Südoschte bii Perlach in s Stadtgebiet chunnt un nördlich vo Neuperlach vosickert, un a Huffe Stadtbächli, wo vo d Isar abzweige. Des sin dr Iis-Bach, dr Auer Mühlbach, wo glii nach m Ableite us m Isarkanal als erschte durch de Zoo vo Münche fliesst un de Brunnbach. D Stadtbäch sin meischt an de Isar aglegt worde un a baar fliesse au durch d Innestadt. D Bäch im Zentrum sin hütt aber meischt in Röhre oder sitt äm Bau vo de S- un U-Bahnlinie drocheglegt worde. Seee im Stadtgebiet sin de Kleinhesseloher See im Englische Garte, dr See im Olympiagelände un dr Lerchenauer, Fasanerie- und Feldmochinger See, alli im Norde vo Münche. Im Süde in de Nööchi vom linke Ufer vo dr Isar liit de Hinterbrühler See.
Uusdehnig
De gesamti Flächi vo dr Stadt Münche isch 31.042,96 Hektar. Münche isch nach Berlin, Hamburg, Köln, Dresden un Breme die flächenmäßig sechstgröschti Großstadt in Dytschland. Vo de 310 km² sin 44,1 % Hüüser un Freifläche, wo dazüe ghore, 17 % Verkehrs-, 15,9 % Landwirschafts-, 15,4 % Erhohlungsfläche, 4,1 % sin Wald-, 1,3 % Wasserfläche un wiiteri 2,2 % sin anderscht gnutzt. (Stand 31. Dezember 2005)[3]
Bezirk un Nochbergmeinde
Im Johr 1992 isch d Stadt noy uffdeilt worde. S het vorhär 41 Bezirk geh un jetz sin s grad no 25. Die heiße so (alphabetisch sordiert - in Chlammere stöhn d Nummere vo de Bezirk):
- Allach-Untermenzing (23)
- Altstadt-Lehel (1)
- Aubing-Lochhausen-Langwied (22)
- Au-Haidhausen (5)
- Berg am Laim (14)
- Bogenhausen (13)
- Feldmoching-Hasenbergl (24)
- Hadern (20)
- Laim (25)
- Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt (2)
- Maxvorstadt (3)
- Milbertshofen-Am Hart (11)
- Moosach (10)
|
- Neuhausen-Nymphenburg (9)
- Obergiesing (17)
- Pasing-Obermenzing (21)
- Ramersdorf-Perlach (16)
- Schwabing-Freimann (12)
- Schwabing-West (4)
- Schwanthalerhöhe (8)
- Sendling (6)
- Sendling-Westpark (7)
- Thalkirchen-Obersendling- Forstenried-Fürstenried-Solln (19)
- Trudering-Riem (15)
- Untergiesing-Harlaching (18).
|
Zur Ziit entschtoot im Bezirk 22 ä neue Stadtdeil: Freiham.
Die Gmeinde un gmeindefreie Gebiet gränze an d Stadt Münche aane (sie sin vo Norde här im Uhrzeigersinn uffschriebe):
Klima
D Stadt Münche liit do, wo s feuchte atlantische un s drochene Kontinentalklima zämme chömme. Was au no s Wätter ussmacht sin d Alpe un d Donau, wo mitteleuropäischi un regionali Wättascheide sin. Wäge dämm ändert sich s Wätter ziemli oft. Dr Föhn bringt ussm Süde s ganze Johr über warmi, drocheni Luft nach Münche. Wenns Föhn het, cha me ziemli wiit lüege – un s het au de bekannt bayrisch-blaue Himml – wo me au d Bayrischi Alpe ganz düütlich seh cha. In Nymphenburg het dr Dyschte Wätterdienscht die bis hüüt högschti Temeratur vo 35,8 Grad Celsius gmässe. Münche liit in dr Gegend wo am meischte Gwitter sin un het so mängi Wulkebrüch miterläbt. Am 12. Juli 1984 isch sogar a Hagel-Unwätter gsii, wo umgrächnet 1,5 Mrd. Euro Schäde gmacht het. Münche het au am meischte Schnee vo dr dytsche Großstädt, es isch halt au rächt nooch züe de Alpe.
S isch mit Statistike feschtgschetllt worde, dass im Süddeil vo de Stadt d Sunne am längschte schiint. Dr nördlich Deil het meh Nääbel. Dr weschtlich isch drochener als wie de öschtlich. Des liit hauptsächlich am Höheunterschied vo dr Stadt, wo s ä entsprechends Kleiklima giit. Au d Trennung in vo dr Stadt in Oscht-Wescht durch d Isar macht des uus.
Bevölkerig
Entwicklig vo de Iiwohner
Im Johr 1700 hets grad amol 24.000 Iiwohner gha un fascht alli 30 Johr isch d Zahl vo de Iiwohner vrdopplt worde. 1852 isch d Iiwohnerahl vo dr Stadt meh als 100.000 worde un deswäge isch si zur Großstadt worde. 1883 hän 250.000 Lüüt z Münche gläbt un bis 1901 sins 500.000 gsi. Do isch Münche die drittgröschti Stadt im Dysche Riich gsi, numme Berlin un Hamburg hän mee Iiwohner gha. Im Johr 1933 isch Bevölkerig uff 840.000 aagschdiege un 1957 sins meh als a Million Lüüt gsi.
Am Änd vum Johr 2006 het d Stadt Münche 1,326 Mio. Iiwohner gha un isch de Iiwohner noch die drittgröschti Stadt vo Dytschland gsi. Im Septämber 2006 hets bis hütt am meischte Iiwohner gha. In de 1970er Johr hän si d Zweitwohnsitz no mitzellt, un do sin si also uff ungfähr 1,45 Mio cho. Im Oktober 2006 hän in d Stadt 5,6 % vo d Lüüt kei Arbet gha. Ändi 2005 hän 23,3 % Ussländer (300.129) z'Münche gläbt. Am meischte sins Türke (43.309), Kroate (24.866), Serbe (24.439), Griiche (22.486), Öschtariicha (21.411) un Idalijena (20.847) gsi. 37 % vo de Ussländer chömme us EU-Länder.
In dr Metropolregion Münche läbe 2,6 Mio. Lüüt. Um in d Region Münche mit de angränzende Lanchreis un de Oberzentre Augschburg, Ingolstadt, Landshüet un Rosehaim sin güet 80 % vo de Pändler zum schaffe underwägs. S wohne dört 4,65 Mio. Lüüt (ca. 37 % vo de Bevölkerig vo Bayern). S sin au 40 % vo de sozialvrsicherungspflichtige Arbetsplätz in dr Region aagsiidlt. Im Chern vom Berych wird ungfähr 45 % vo de im BIP gmässene Wirtschaftsleischtig vo Bayern gschaffe.
Religione
Oberbayern isch wie dr ganz südbayerisch Raum sit jee här vor allem katholisch. Do isch au dr Sitz vum Erzbistum Münche und Freising. Ändi 2005 sin 39,5 % vo de Iiwohner katolisch, 14,2 % evangelisch un ca. 46 % hän a anderi Chonfession odr Religion oder sin ooni Religion gsi.[4]
Dr zwoite Ökumenische Chilchedag isch vum 12. bis 16. Mai 2010 z Münche duregfüert worde.
Münche het au a jüdischi Gmei mit ca. 9.700 Lüüt, wo die meischte us m Oschte vo Europa herchömme (Ukraine un Russland). S git au a chleini liberal-jüdischi Gmei.
Sehenswürdigkeite
- Hofbräuhuus: Es riisigs Restaurant wo a spitze Täg tuusigi vo Liter Bier und Radler, hunderti vo Wiiswürscht und Brezeln verkauft werded.
- Marienplatz: De grossi bekannti Platz im Herze vo München mitem Rothus und em berühmti Gloggespil.
- Olympia-Park: Mitem Olympia-Stadion, em Olympia-Park und vor allem mitem Olypmia-Turm e bsundrigi Sehenswürdigkeit. Me chan im Drehrestaurant über ganz München luege und es Rock-Museum bsueche. s'Stadion isch jedoch im 2005 vo de Allianz-Arena abglöst worde.
- Allianz-Arena: s'Neue reine Fuessballstadion vo Münche. Es fasst 66'000 Zueschauer und isch für de FC Bayern München und für 1860 München baut worde.
- Dallmayr: Verchauf vum Kaffi Dallmayr Prodomo un viils meh. E bliebts Ziil für Fiinschmäcker un Gnießer.
- Englische Garte: De gröschti grüeni Park inere Stadt drin vo ganz Europa. Inklusive emne Bach und sehr vielne Weg und Ligewise. Au de Chinesischi Turm innerhalb vom Park isch sehenswert.
- BWM-Niiderlassig: De Durm vum „BMW-Vierzylinder“ stoht in de Nööchi vum Olympiadurm un cha bsunders vu sällem uss bewundert werre. Es isch wie de Olympiadurm e seheswärts Bispiil für moderni Architektur z Münche.
Instituzioone
Münchner
Im Wirtshaus im Fraunhofer isch 1978 d Fraunhofer Saitenmusik gründet wore.
Bilder
-
d Münchner Innestadt mit em Marieplatz, em Neue Rathuus und em Liebfrauedom
-
d Münchner Residenz, Postkarte um 1914
-
s Alte Rathuus,
im Turm isch hüt es Spilzügmuseum dinne
-
s Neue Rathuus
-
dr Fridensengel
-
dr Marieplatz, uf eme Chupferstich vom Matthäus Merian (1642)
-
St. Peter (Alte Peter)
-
dr Alte Hof
Literatur
- Peter Claus Hartmann: Münchens Weg in die Gegenwart. Von Heinrich dem Löwen zur Weltstadt. Schnell & Steiner, Regensburg 2008, ISBN 978-3-7954-2009-3.
- Reinhard Heydenreuter: Kleine Münchner Stadtgeschichte. Pustet, Regensburg 2007, ISBN 978-3-7917-2087-6.
- Joachim Käppner, Wolfgang Görl, Christian Mayer (Hrsg.): München – Die Geschichte der Stadt. Süddeutsche Zeitung Edition 2008, ISBN 978-3-86615-622-7.
- Erich Keyser: Bayerisches Städtebuch. Band V 2. Teilband Ober-, Niederbayern, Oberpfalz und Schwaben. In: Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte. Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages. Stuttgart 1974.
- Hans F. Nöhbauer: München. Eine Geschichte der Stadt und ihrer Bürger. Band 2. Von 1854 bis zur Gegenwart. W. Ludwig, München 1992, ISBN 3-7787-2126-7.
- Benedikt Weyerer (Hrsg.: Landeshauptstadt München): München 1919–1933 – Stadtrundgänge zur politischen Geschichte. MünchenVerlag (vormals Buchendorfer Verlag), München 1993, ISBN 978-3-927984-18-9.
- Benedikt Weyerer (Hrsg.: Landeshauptstadt München): München 1933–1949 – Stadtrundgänge zur politischen Geschichte. MünchenVerlag, München 2006, 2. Auflage, ISBN 978-3-927984-40-0.
Weblink
Quelle
- ↑ Genesis Online-Datenbank des Bayerischen Landesamtes für Statistik Tabelle 12411-003r Fortschreibung des Bevölkerungsstandes: Gemeinden, Stichtag (Einwohnerzahlen auf Grundlage des Zensus 2011).
- ↑ Alfred Bammesberger, Theo Vennemann: Languages in Prehistoric Europe. Winter, Heidelberg 2003, 319-332. ISBN 3-8253-1449-9
- ↑ Statistisches Taschenbuch München 2006 Archivlink (Memento vom 28. Jänner 2007 im Internet Archive)
- ↑ PDF vom Statisitschem Amt München (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.muenchen.info "Die Bevölkerung in den Stadtbezirken nach ausgewählten Konfessionen am 31.12.2005"
![]()
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „München“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
|
.svg)
_Muenchen_2004.jpg)
