Dr Atlas vu dr historische dytsche Mundarte uf em Biet vu dr Tschechisch Republik (dt. Atlas der historischen deutschen Mundarten auf dem Gebiet der Tschechischen Republik, churz ADT) isch e international Gmeinschaftsprojäkt vu Wisseschaftler un Universitete in dr Tschechische Republik, z Dytschland un z Eschtryych.
Ziil vu däm sprochgeografische Projäkt sin zum Eine d Erforschig un Dokumäntation vu dr dytsche Dialäkt z Behme un z Mähre-Schlesie dur Befrogig vu Persone us dr dytschsprochige Bevelkerig, wu noch em Zwete Wältchrieg dert bliben isch, solang des no meglig isch. Zum Andre richtet sich d Ufmerksamkeit uf di tschechische Yyfliss in dr dytsche Dialäkt un dodermit uf e sprochligi Dokumäntation vum Zämmeläbe vu Dytsche un Tscheche.
Forschigslag
S Biet vu dr hitige Tschechische Republik isch bis 1945 e Ruum vu intensive sprochlige Kontakt zwisch em Dytsch un em Tschechisch gsi. Dr Wortschatz wird vum Sudetedytsche Werterbuch erfasst un bschribe.
E uusfierligi sprochgeografischi Bschryybig vu dr dytsche Dialäkt in dr behmische Länder isch aber nie zstand chuu. Was in dr Johre zwische 1945 un 1989 wäg dr politische Situation nit dänkbar gsi isch, isch syt dr Wändi z Oschteuropa uf eimol meglig wore, un au di hitig dytschsprochig Bevelkerig in dr Tschechische Republik isch groß gnue, ass mer e großi sprochwisseschaftligi Untersuechig cha durfiere. Des isch bi Dialäktufnahme uusechuu, wu bi Verblibene in dr Tschechische Republik vu Bayern un Eschtryych uus im Ramme vum Bayrische Sprochatlas un em Sprochatlas vu Obereschtryych durgfiert wore sin.
Forschigsziil
S vorrangig Ziil isch es, di dytsche Dialäkt z Tschechie, wie si mit ihre letschte Sprächer no gryfbar sin, z dokumäntiere un z bschryybe. Innerhalb vu dr negschte Johr isch ändgiltig mit em Uusstärbe vum Dytsch in dr Tschechische Republik z rächne. D Sproch vu dr verblibene dytsche Muetersprochler isch in vile Fäll konservativ bis archaisch, zmeischt stoh blibe uf em Stand vu 1945.
Fir d Sprochwisseschaft, d. h. vor allem fi di dytsch Dialäktforschig, isch d Erforschig vu dr dytsche Dialäkt, wu an s hitig dytsch Sprochbiet aagränze un vilmol e zytversetzte eltere Zuestand vu dr eigene Dialäkt repräsentiere, seli wichtig au fir d Erforschig vu däne eigene Dialäkt.
Method
S Unternämme ADT stoht in dr Tradition vu dr sognännte "oberdytsche Chleiruumatlante", d Method, wu dert entwicklet un aagwändet woren isch, isch ibernuu wore un au dr grescht Deil vum syt langem bewährte Frogebuech.
Im oberdytsche Ruum schaffe germanistischi Linguischte syt iber 50 Johr an dialektologische Atlasunternämme, aagfange het s mit em Schwyzer Sprochatlas. Die Sprochatlante umfasse alli grammatische Ebene un wäre dur diräkti Befrogige vor Ort un mit eme änge Ortsnetz erhobe. Dr Frogekatalog, wu derbyy brucht wird, wird an di jewylig spezifisch Situation aabasst. Au fir s Projäkt ADT isch e eige Frogebuech erstellt wore, in Aalähnig an d Frogebiecher vum Bayrische Sprochatlas un vum Sprochatlas vu Obereschtryych. Aabassige het s vor allem gee, wel s im Untersuechigsbiet vum ADT au mitteldytschi Dialäkt het un dr tschechisch-dytsch Sprochkontakt in ere aagmässene Art un Wyys het solle thematisiert wäre. S Frogebuech fir dr ADT git s as 2-bändigs Frogebuech mit 2960 Froge fir Vollufnahme un as Churzfrogebuech mit 865 Froge fir Churzufnahme.
S Untersuchigsbiet isch dur e gnau definiert Raschter in 600 Planquadrat ufdeilt wore, wu in jedem ei Ufnahm soll gmacht wäre. E Vollufnahm git s numme in jedem vierte Quadrat. D Befrogig wird dur uusbildeti Sprochwisseschaftler durgfiert, wu d Antworte vu dr Gwehrslyt in ere Variante vu dr Teuthonista-Lutschrift ufzeichne un Deil vum Gsprech uf DAT-Kassette ufnämme.
Gschicht
Mit dr Erhebige isch anne 2001 aagfange wore. Im Lauf vu dr Johre sin us dr Erhebige scho ne baar Dissertatione zue speziälle Frogestellige vereffentligt wore.
Leiter vum ADT sin dr Prof. Dr. Albrecht Greule (Universität Regensburg), dr PhDr. Mojmír Muzikant CSc. (Masaryk-Universität Brünn / Masarykova univerzita v Brne) un dr Prof. Dr. Hermann Scheuringer (Universität Wien).
Exploratore vum ADT sin:
- vu Regensburg: Dr. Armin Bachmann, Stefanie Fuchs, Daniel Nützel PhD, Dr. Fritz-Peter Scherf
- vu Brünn: Mgr. Katerina Cerná, PhDr. Mojmír Muzikant CSc., PaedDr. Helena Neumannová, Mgr. Šárka Pugnerová, Dr. Richard Rothenhagen, PaedDr. Irena Vlcková
- vu Wien: Mag. Renée Fürst MA
Weblink
https://web.archive.org/web/20081208044301/http://www-adt.uni-regensburg.de/
Literatur
- Renée Christine Fürst: Deutsch(e) in Südmähren. Deutsche Sprachreste in Südmähren. Historischer Hintergrund, aktuelle Situation und dialektale Merkmale. Edition Vulpes, Regensburg 2005
