Thomas Blok (* 7 Mei1879, Sint Maarten, Nederland -† 27 Junie1964, Bloemfontein, Suid-Afrika) was ’n Nederlandse onderwyser wat in 1913 na Suid-Afrika kom en hier diep spore in die onderwys trap. Hy was hoof van Sentraal Hoërskool in Bloemfontein en voorsitter van die Vrystaatse Onderwysvereniging.[1] Sy talle kinderversies en leesboekies voorsien aan ’n groot behoefte vir geskikte leesstof vir Afrikaanse leerlinge.
Thomas Blok is op 7 Mei 1879 in Sint Maarten in die provinsie Noord-Holland in Nederland gebore, waar hy as onderwyser kwalifiseer en ’n tyd lank onderwys gee. Hy trou met Johanna Weijerman, ook ’n onderwyser. In 1913 kom hulle na Suid-Afrika en hy gee aanvanklik skool aan ’n plaasskool in die distrik Kroonstad. Hierna gaan hy na die Voorbereidende Tegniese Skool in Bloemfontein (later Sentraal Hoërskool) en lê hom toe op die onderrig van Afrikaans en Geskiedenis. In 1918 word hy hoof van die skool en speel ’n groot rol in die stigting van die Voortrekkerbeweging by die skool. In Bloemfontein sluit hy aan by die vereniging Onze Taal, waar Oom Lokomotief en Dr. O’Kulis ook lede was.
Hy speel ’n groot rol in die ontwikkeling van onderwys in die Vrystaat. Vanaf 1922 tot 1939 is hy dosent in Godsdiensleer, Geskiedenis en Aardrykskunde aan die Bloemfonteinse Normaalkollege, waar hy ook huisvader is van die manskoshuis in Douglasstraat. Gedurende die twintigerjare is hy prominent in die Vrystaatse Onderwysersvereniging en word as voorsitter van hierdie vereniging verkies vir die periode 1929 tot 1931. Hierna word hy hoofsekretaris van die vereniging, eers deeltyds vanaf 1934 tot 1939, en daarna voltyds totdat hy in 1955 op 76-jarige leeftyd aftree. Hy is ook vir lank redakteur van Die Skoolblad. Na sy aftrede doen hy steeds navorsing oor die geskiedenis van onderwys in die Oranje-Vrystaat.
Hy is een van die aandeelhouers van Utolo Beperk, ’n filmmaatskappy wat in 1940 gestig is om plaaslik rolprente van gehalte te vervaardig, te vertoon en ook uit te voer na ander lande. Die Tweede Wêreldoorlog veroorsaak egter dat hulle nie die nodige kwaliteit tegniese toerusting van oorsee in die hande kan kry nie en die rolprente wat gemaak word, is dus tegnies nie van ’n goeie gehalte nie, wat tot die maatskappy se ondergang lei. In 1944 is hy saam met J.F. Marais (die latere regter Kowie Marais) verantwoordelik vir die regie van die rolprent Donker spore, gebaseer op die roman van C.J. Langenhoven.[1] Hy is op 27 Junie 1964 in Bloemfontein oorlede.
Skryfwerk
Saam met W.G. Wessels skryf hy twee bundels kinderversies om aan die vraag na oorspronklike versies vir gebruik op skool te voldoen. Hierdie bundels is Versies en liedjies vir ons kleintjies en Vegkop-versies vir die volkskool. Van hierdie gedigte word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.[2]
Vir skoolgebruik skryf hy ’n hele reeks leesboeke in die Ons eie taal-reeks, insluitende Oom en Koos, In die dorp, Van dorp en veld, Bij meester, Klein Jannie, Oom Willem, Hendrik Afbeen en Willem Kruger.
Hy skryf ook Handleiding vir die aardrykskunde-onderwys vir onderwysers in die laerskool en Aardrykskunde van die Oranje-Vrystaat vir die laerskool. Verder stel hy Die Afrikanerkind:Resitasieboekie vir laer standerds saam.
Grensboere (met ’n voorwoord deur D.F. Malherbe) is ’n roman uit die tyd van president Hoffman en gee agtergrond oor die toestande wat geheers het op die grens van Basoetoland, wat aanleiding gegee het tot die Basoeto-oorloë. Die storie is hier duidelik bysaak, aangesien dit hoofsaaklik gaan om die geskiedenis wat hy aan die jeug wil oordra. D.F. Malherbe neem die fragment Die toordokter uit hierdie roman op in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde.
Suiwer geskiedkundig is sy relaas oor Die Adendorff-trek.[3]
Versies en liedjies vir ons kleintjies (saam met W.G. Wessels)
Grensboere
Van dorp en veld
Bij meester
Oom Willem
1919
Vegkop-versies vir die volkskool (saam met W.G. Wessels)
1921
Willem Kruger
Hendrik Afbeen
Resitasieboekie vir laer standerds
1927
Die Adendorff-trek
1931
Handleiding vir die aardrykskunde-onderwys vir onderwysers in die laerskool
1932
Aardrykskunde van die Oranje-Vrystaat vir die laerskool
1936
Aardrykskunde vir die Junior Sertifikaat van die O.V.S.
1938
Trek!
Verwysings
Boeke
Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Tydskrifte en koerante
Loubser, J.W. In memoriam dr. Thos. Blok (1879–1964). Die Skoolblad, September 1964
