Uittreksel uit die teks van die toespraak met die gelyknamige bewoording: “Ek glo dat ons vandag die Rubicon oorsteek. Daar kan nie teruggedraai word nie.”
Die Rubicon-toespraak, verwys na die politieke toespraak wat die destydse Suid-Afrikaanse Staatspresident Pieter Willem Botha op 15 Augustus1985 in die stadsaal van Durban gelewer het tydens 'n kongres van die regerende Nasionale Party in die provinsie Natal. Die toespraak het gefokus op die ekonomiese en sosiale probleme wat in Suid-Afrika gemanifesteer het weens apartheid, asook Botha se idees om dit op te los.
Die benaming van die toespraak kom van 'n stelling aan die einde van die toespraak: “Ek glo dat ons vandag die Rubicon oorsteek. Daar kan nie teruggedraai word nie.” Dit was 'n metafoor wat verwys na die oorsteek van die Rubiconrivier deur Gaius Julius Caesar met sy troepe in 49 v.C. Hierdie aksie is destyds deur die Senaat in Rome as 'n opstand en poging tot ‘n staatsgreep beskou, waarvandaan daar geen keer meer is nie. In teenstelling met die betekenis van hierdie metafoor, het Botha egter geen wesenlike maatskaplike hervormings in die toespraak, wat wêreldwyd uitgesaai is, aangekondig nie en dus nie aan die binnelandse en buitelandse beleidsverwagtinge voldoen wat vooraf ontstaan het nie. Van die verwagtinge was die moontlike afskaffing van die apartheidstelsel en selfs die vrylating van Nelson Mandela uit die gevangenis.
As gevolg hiervan was daar onstuimigheid op die finansiële en aandelemarkte in Suid-Afrika en 'n verdere verswakking in sosio-ekonomiese toestande. Om hierdie rede word die toespraak beskou as een van die grootste mislukkings in Botha se politieke loopbaan en as 'n vormende gebeurtenis vir die ontwikkeling van die land in die finale fase van die apartheidsera.
Die toespraak
Geskiedenis en konteks
Die aankondiging van Botha se toespraak het groot belangstelling in Suid-Afrika en in die buiteland gehad, omdat daar na verwagting fundamentele hervormings aankondig sou word om die land se sosiale en ekonomiese probleme wat as gevolg van apartheid ontstaan het, op te los.
Sedert die bewindsaanvaarding van Botha en toenemend sedert die begin van die tagtigerjare, neem die gewapende weerstand van die African National Congress (ANC) in die vorm van aanvalle op hoofsaaklik die infrastruktuur en staatsfasiliteite toe. Terselfdetyd was daar 'n toename in gewelddadige onrus in die townships en stakings. Optrede deur die Veiligheidmagte het ook toegeneem om orde te handhaaf. Daarbenewens het internasionale druk toegeneem, wat gelei het tot groter diplomatieke isolasie vir die land en sanksies op ekonomiese, kulturele en sportgebiede. Die verwagtinge dat Botha in sy toespraak voorstelle vir hervormings sou bied om hierdie probleme op te los, was gebaseer op vorige uitsprake van die destydse minister van Buitelandse Sake Pik Botha in diplomatieke kringe[1] en op bespiegeling in die media weens uittreksels uit die eerste weergawe van die toespraak wat vooraf onder die pers se aandag gekom het. [2]
Inhoud en stellings
Die ongeveer uur-lange toespraak wat Botha op die aand van 15 Augustus 1985 in die Durbanse stadsaal voor ongeveer 1 800 lede van die Nasionale Party van die provinsie Natal[3] gehou het, is regstreeks deur 33 buitelandse radiostasies uitgesaai en deur ongeveer 200 tot 300 miljoen mense wêreldwyd gekyk.[4][5] Benewens die partylede was daar ook verteenwoordigers van buitelandse ambassades aanwesig. Ondanks die Rubicon-metafoor wat hy aan die einde van die dag gebruik het, het Botha geweier om byna alle eise vir wesenlike veranderinge in die toespraak te aanvaar. Hy het hom eerder beperk tot die samevatting van vorige maatreëls van sy regering sowel as die onbepaalde aankondiging van aanbevelings, vir die implementering waarvan hy die besluitnemingsmag voorbehou het. Die verreikendste van sy voorstelle sluit in die moontlikheid van eenvormige Suid-Afrikaanse burgerskap en die behoud van die tuislande as deel van Suid-Afrika, asook die intrekking van die omstrede paswette. Desondanks noem hy sy opmerkings 'n 'Manifes vir die toekoms van ons land' en voorsien hy verreikende gevolge vir die implementering van sy idees.
Hierteenoor herhaal hy die oproep wat hy voorheen in die parlement aan Nelson Mandela en die ANC gedoen het om die gewapende stryd neer te lê om politieke doelwitte te bereik as 'n voorwaarde vir die vrylating van Mandela. Daarbenewens het hy geweier om algemene en vrye verkiesings te hou met die deelname van alle inwoners van Suid-Afrika, en hy het ook geen beloftes gemaak oor die ontbanning van die ANC nie, wat dikwels versoek is. Vir alle mense en organisasies beskou hy as vyande van sy regering en die land, insluitend die media, revolusionêre bewegings in Afrika, 'n kommunistiese sameswering in die land sowel as buitelandse inmenging in interne aangeleenthede.[2] Hy lig die wysvinger met die woorde "Ek sê vir jou: in jou eie belang moet jy ons nie te ver stoot nie!".[6] Met verwysing na die druk uit die buiteland, het hy gesê dat die oplossing van Suid-Afrika se probleme deur Suid-Afrikaners gedoen sal word en nie deur buitelanders nie, en benadruk: "Ons het nog nooit toegegee aan eise van buite nie en sal dit ook nie nou doen nie.[7] 'n Sentrale argument van Botha was die stelling dat die siening dat Suid-Afrika uit 'n wit minderheid en 'n swart meerderheid sou bestaan, "verouderd, simplisties en rassisties". Hy het eerder na die land verwys as 'n "multikulturele samelewing", as 'n land van minderhede - van "wit minderhede en swart meerderhede", en beklemtoon die noodsaaklikheid om minderhede te beskerm, waarmee hy sowel sy verwerping van algemene verkiesings as die skepping van tuislande uitgespreek het, beredeneer.
Die finale verklaring oor die oorsteek van die Rubicon[8] kom uit 'n konsep waarop Pik Botha, minister van justisie, Kobie Coetsee en die minister van grondwetlike sake, Chris Heunis, gewerk het.[9]Carl Von Hirschberg, 'n beroepsdiplomaat en destyds adjunk-direkteurgeneraal in die departement van buitelandse sake, het die aanvanklike konseptoespraak geskryf.[10] Hierdie weergawe het 'n paar konkrete aankondigings gehad wat sou pas by die metafoor van geleidelike veranderinge, soos die herstel van die burgerregte van die Afrika-meerderheidsbevolking, onderhandelinge met hul leiers, insluitend die ANC en hul deelname aan die regering, asook die afskaffing van alle vorme van diskriminasie. P.W. Botha aanvaar egter nie hierdie voorstelle nie, maar laat die konseptoespraak grotendeels herskryf deur 'n vertroueling. Hierdie voorstelling is egter later ontken deur Botha,[11] wat sy minister van buitelandse sake eerder daarvan beskuldig het dat hy die internasionale verwagtinge van die toespraak bewustelik verhoog het om hom in die verleentheid te stel.[12] Opnames van die kabinetsvergaderings in die dae voor 15 Augustus 1985, soos sommige ander dokumente uit die bewind van Botha, kan nie in die betrokke argiewe gevind word nie.[13]
Nadraai
Die toespraak het ernstige gevolge vir die ekonomie van Suid-Afrika gehad en dit het ook veroorsaak dat Suid-Afrika nog meer geïsoleer is deur die internasionale gemeenskap. Die rand het drasties teenoor die belangrikste geldeenhede geval en die ekonomie het steeds vinniger gekrimp tot en met die demokratiese oorhandiging van mag 'n dekade later.[14][15][16]
Verwysings
↑Hermann Giliomee in: New Contree. A Journal of Historical and Human Sciences for Southern Africa. 55/2008, S. 2
