PROFILBARU.COM

Panteon

Basilica Collegiata
«Sancta Maria ad Martyres»

Opgerig
Tussen 114 en 128 n.C.

Plattegrond

Bewaringstoestand

Grotendeels in sy oorspronklike toestand bewaar
(besonderhede soos vergulde bronsversierings en rosette
in die kofferpanele asook bronsplate aan die koepel se buitekant het verlore gegaan)

Status
In staatsbesit (vrye toegang vir besoekers)

Bestuur deur
Ministero per i beni e
le attività culturali e per il turismo

(Departement van Kultuursake en Toerisme)

Ligging

Piazza della Rotonda, Rome

Die Panteon (Grieks: Πάνθειον (ἱερόν) of Πάνθεον «Tempel van alle Gode», afgelei van πᾶν pān «alle» en θεός theós «God»; Latyn: Pantheum) is 'n antieke Romeinse heiligdom wat moontlik reeds gedurende die bewind van keiser Trajanus omstreeks 114 n.C. op die Marsveld (Campus Martius) te Rome begin en onder Hadrianus tussen 125 en 128 voltooi is. Historici is tans nog oneens oor die tempel se oorspronklike funksie omrede dit - ondanks die feit dat sy ontwerp sterk sakrale kenmerke het en dit blykbaar aan 'n verskeidenheid godhede gewy was - ook as gebou beskou kan word wat as imperiale argitektoniese magsvertoon beplan is. In elk geval is daar geen historiese dokumente uit die ontstaantyd van die tempel oorgelewer nie wat lig sou kan gooi op die ontwerper of ontwerpers, hul doelwit en die presiese boutyd.

Volgens die antieke Romeinse geskiedskrywer Cassius Dio was daar standbeelde van Mars en Venus, naas dié van ander godhede, asook een van Gaius Iulius Caesar wat ná sy afsterwe goddelike verering as Divus Iulius geniet het. Cassius Dio, wie se beskrywing van die Panteon uit die vroeë 3de eeu n.C. dateer, was reeds nie meer in staat om die presiese oorspronklike funksie van die heiligdom uit te lig nie. Sy kommentare dui nogtans daarop dat die tempel volgens die hellenistiese voorbeeld in noue samehang met die Juliese heerserfamilie gestaan het. So word die godhede Venus en Mars tradisioneel verbind met Julius Caesar en sy aangenome seun Gaius Octavius (deur sommige Octavianus^[1] genoem) - die latere keiser Augustus. Die benaming Panteon vir die heiligdom is moontlik hiervan afgelei, alhoewel Dio vermoed dat die koepel, wat baie op die hemel lyk, die naamgewende element was.

Die Panteon se koepel met 'n deursnee van 43 meter bestaan uit vyf konsentriese kringe met 28 kofferpanele elk wat boontoe kleiner word. Dit is op 'n tydelike houtraamwerk opgerig waarop beton gegiet is. Die opening, *oculus* («oog») of *opaion* genoem, is met 'n deursnee van nege meter die enigste natuurlike ligbron naas die ingangsportaal met sy magtige bronsdeure. Die kofferpaneelontwerp verminder die koepel se gewig verder

Die Panteon bestaan uit twee argitektoniese hoofelemente - 'n pronaos of voorkamer tot die heiligdom met 'n reghoekige plattegrond en tempelfasade in sy noordelike gedeelte (wat met sy magtige fries en timpaan oor agt sierlike Korintiese granietsuile ietwat disproporsioneel lyk), en 'n ronde sentraalbou met koepeldak in die suide. Die oorgang tussen die twee elemente is vir traphuise gebruik. Een van die mees innovatiewe argitektoniese elemente is die Panteon se koepel, een van die vroegste strukture waarvoor 'n betonmengsel (opus caementitium of caementicium genoem) gebruik is - met ligte vulkaniese tuf- en puimsteen in die boonste kringe.

Die gesofistikeerde ontwerp waarborg 'n maksimum aan stabiliteit ondanks die betreklik lae gewig en getuig van die presiese kennis in verband met beton as boumateriaal, maar ook van die sorgvuldige beplanning wat die projek geverg het.^[2] Om 'n soortgelyke meesterwerk van bou- en ingenieurskuns te skep (met die grootste nie-versterkte betonkoepel ter wêreld), sou selfs vir huidige spesialiste, ondanks die beskikbaarheid van die modernste hulpmiddele, 'n uitdaging wees. Die Panteon se ontwerp word deur sommige deskundiges aan die befaamde argitek Apollodorus van Damaskus toegeskryf, alhoewel sy betrokkenheid by die bouwerk nie deur antieke bronne bevestig kan word nie.

Geskiedenis

Omskepping tot Christelike kerk

In 609 is die Panteon deur die Bisantynse keiser Phokas (602−610) aan pous Bonifatius IV (608−615) geskenk. Keiserlike toestemming is verkry om die tempel in 'n Christelike kerk om te skep. Om die gebou se nuwe status te bevestig, is die gebeentes van 'n groot verskeidenheid naamlose Christelike martelaars op meer as twintig waens na die Panteon vervoer.

Vermoedelik op 13 Mei 609 is die Panteon amptelik in 'n Christelike kerk omgeskep wat aan Maria, die Moeder Gods, en Christelike martelaars gewy is as Sancta Maria ad Martyres. In plaas van «alle Godhede» sou die nuwe kerk gewy wees aan «alle Heiliges wat hul lewens vir hul geloof gelaat het». Die fees, wat pous Bonifatius IV elke jaar in Rome ter ere van hierdie heiliges laat vier het, het steeds 'n vaste plek in die Rooms-Katolieke Kerk se feeskalender as Allerheiligefees.

Sy nuwe funksie as kerkgebou het verseker dat die Panteon die enigste antieke Romeinse gebou is wat meer of min in sy oorspronklike toestand bewaar gebly het en nie, soos ander geboue en strukture, geplunder is as 'n maklike bron van boumateriaal.^[3] Die pousdom het daarnaas oor die nodige finansiële middele vir sy onderhoud beskik. So word die Panteon tans onder die bes bewaarde voorbeelde van antieke Romeinse boukuns gereken.

Sedert die Middeleeue word na die Panteon ook verwys as Sancta Maria Rotunda (Italiaans: Santa Maria Rotonda) of, in die omgangstaal, as La Rotonda («die ronde gebou»). In die plaaslike dialek staan die Panteon as La Rotonna bekend. Die digter Giuseppe Gioachino Belli (1791−1863), 'n boorling van Rome, het een van sy «Romeinse sonette» aan La Rotonna gewy.^[4] Die plein buite die Panteon dra dieselfde naam - Piazza della Rotonda. Die huidige amptelike Italiaanse naam van die Panteon as Rooms-Katolieke kerkgebou is Basilica di Santa Maria ai Martiri.

Die Heilige Mis word weekliks op Sondae en kerklike feesdae gevier. Die mis op Pinkstersondag is besonder gewild - sedert 1995 word die koepel op hierdie dag deur brandweermanne beklim wat rooi roosbloeisels deur die opening laat reën - as simbool vir die neerdaal van die Heilige Gees op die Apostels. Die bloeisels word deur 'n kerkgemeente in Salerno aan die Panteon geskenk. Die tradisie self is 2 000 jaar oud. Rooi roosbloeisels was in die vroegste Christelike gemeentes van Rome 'n simbool vir sowel die bloed van Jesus Christus as die Heilige Gees.^[5]

Toerisme

Die Panteon is tans die mees besoekte museum of argeologiese terrein in Italiaanse staatsbesit - met 7,4 miljoen besoekers in 2017. Planne van die vorige senter-linkse Italiaanse regeringskoalisie om 'n toegangsgeld van €2 te vra is deur die nuwe kultuurminister Alberto Bonisoli (MoVimento 5 Stelle) geskrap.^[6]