Idaho (Engels: State of Idaho) is 'n deelstaat in die Noordwestelike Stille Oseaangebied van die Verenigde State van Amerika. Die deelstaat se grootste nedersetting en hoofstad is Boise. Idaho se byname is Gem State ('n groot verskeidenheid edelgesteentes en half-edelgesteentes word in Idaho gemyn, waaronder granaatstene, opale en jaspisse) en Spud State (die deelstaat lewer 'n derde van die Amerikaanse aartappelproduksie op). Die etimologie van die woord Idaho is onseker.
Landskapstoneel in die Palouse, die "Amerikaanse Toskane"Owyhee-gebergteDie vulkaniese landskap van Craters of the Moon National Monument: Big Southern Butte teen sonopBig Southern Butte in Mei
Alhoewel die deelstaat se amptelike volkslied Here We Have Idaho beweer
And here we have IdahoWinning her way to fame
is Idaho steeds een van die mins bekende Amerikaanse deelstate - selfs vir bewoners van aangrensende state en inheemses.[1] Bewoners van die yl bevolkte deelstaat word deur geografiese besonderhede, godsdienstige oortuigings, vervoerpatrone en geskiedenis van mekaar geskei. So het hulle dikwels meer kennis van streke in aangrensende state - Utah, Montana, Wyoming, Nevada, Oregon of Washington - as van die verder afgeleë gebiede van hul eie deelstaat. Die padafstand tussen Bonners Ferry in die noorde en Montpelier in die suidooste is 790 myl - byna so groot soos dié tussen New York en Chicago.
Behalwe vir Kalifornië en Texas is daar geen ander deelstaat suid van Alaska wat oor 'n groter afstand van noord na suid strek nie. Nog in die laat 19de eeu het bewoners van die noordelike Idaho Panhandle pogings onderneem om van Idaho af te skei en by Washington of Montana aan te sluit.[2]
Net een geasfalteerde nasionale roete, U.S. Highway 95, een van die belangrikste grootpaaie in die weste van die VSA wat in noord-suidelike rigting loop en San Luis, 'n nedersetting langs Arizona se grens met Meksiko, met die Kanadese grens en British Columbia Highway 95 verbind, kronkel deur die bergwêreld van Sentraal-Idaho wat die noorde van die deelstaat van die suide skei.
Selfs gedurende die bloeitydperk van spoorvervoer tussen die 1880's en 1920's was daar geen regstreekse spoorverbinding tussen die Idaho Panhandle in die noorde en die hoofstad Boise nie - passasiers was genoodsaak om na een van die buurstate te ry waar hulle die treine moes wissel.
Een van die belangrikste geografiese en topografiese kenmerke van Idaho is die feit dat die deelstaat - behalwe vir die Snake River-vlakte - uit 'n eindelose see van berge bestaan, met altesaam tagtig reekse en slegs enkele eilande met landboustreke daartussen soos die Camas Prairie of die Palouse-heuwels.
Geskiedenis
Verkenners en ontdekkingsreisigers het die Noord-Amerikaanse vasteland meestal vanuit die Atlantiese en Stille Oseaankus of, in noordwaartse rigting, vanuit Spaans-Meksiko binnegedring. Die ruwe bergterreine, wat later die deelstaat Idaho sou vorm, is deur die Spaanse, Franse, Britse en Amerikaanse verkenners en pelsjagters oor 'n lang tydperk vermy. Indiaanse stamme in Idaho soos die Sjosjone het nie voor 1805 met Europeërs in aanraking gekom nie.
Hierdie eer het in die somer van 1805 twee Amerikaanse verkenners, Meriwether Lewis en William Clark, te beurt geval. Hul ekspedisie het deel uitgemaak van Thomas Jefferson se Corps of Discovery. As deel van hierdie projek was hulle op soek na 'n roete tot die Columbia-rivier wat oor die Rotsgebergte sou lei (en moontlik verder wes na die Stille Oseaan). Lewis en Clark het met behulp van lede van die Sjojsjone-nasie en hul perde deur Idaho gereis. Britse pelsjagters en -handelaars het saam met sendelinge en die eerste setlaars enkele jare later in hul voetspore gevolg. Groter getalle setlaars het hulle egter eers gedurende Idaho se goudstormloop in die gebied gevestig. Duisende fortuinsoekers het na Idaho gestroom nadat hier in September 1860 goud ontdek is - naas handelaars en boere wat gretig was om hul deel van die verwagte ekonomiese koek te kry deur dienste en kos aan die goudstormlopers te verskaf ('n sakevernuf wat in Amerikaanse Engels treffend omskryf word as mining the miners).
Danksy die eerste gevestigde strukture in die gebied het die Amerikaanse Kongres in 1863 met die Idaho Organic Act, wat op 4 Maart deur president Abraham Lincoln goedgekeur is, die sogenaamde Idaho-territorium geskep. Hierdie territorium het destyds oor 'n groter gebied gestrek as die huidige deelstaat met dieselfde naam.
In 1880 het Idaho se bevolking reeds 32 610 siele getel - en was in kultureel-godsdienstige opsig reeds verdeel. Die suide van die gebied is deur Mormoonse setlaars oorheers wat vanuit Salt Lake City na Idaho getrek het om nuwe kolonies te stig. Hulle is deur setlaars in die noorde met argwaan bejeën, onder meer vanweë die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae (HLD-Kerk) se praktyk van poligamistiese huwelike wat deur die Unie as nie versoenbaar met die Amerikaanse grondwet beskou is. Teen die middel van die 1880's het politici uit die geledere van die Republikeinse Party suksesvolle pogings onderneem om voordeel uit hierdie anti-Mormoonse neigings te trek en lede van die HLD-Kerk, amptelik van hul stemreg ontneem - na bewering vanweë hul poligamistiese leefstyl, maar die feit dat Mormoonse kiesers destyds merendeels aanhangers van die Demokratiese Party was, was heel waarskynlik ook een van die beweegredes vir hierdie wetsbesluit.
Met die politieke uitskakeling van die Mormoons-Demokratiese bevolkingselement is die Idaho-territorium deur die Republikeinse Party oorheers - rede genoeg vir Republikeinse politici op federale vlak om in 1888 'n veldtog vir die toelating van Idaho tot die Unie te loods om sodoende hul invloed in die Amerikaanse Kongres te verhoog. In die volgende jaar het die territoriale wetgewende vergadering van Idaho 'n grondwet vir die nuwe deelstaat goedgekeur waarin anti-Mormoonse bepalings vasgeskryf is. Op 3 Julie 1890 is hierdie dokument deur die Amerikaanse Kongres aanvaar en Idaho as 43ste deelstaat tot die Unie toegelaat.[3]
Ekonomie
Wynbou
Wingerde naby Glenns FerryIdaho Falls, die vierde grootste nedersetting in die deelstaat, is in die Snake River-vlakte geleë. In die middel: die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae se eerste tempel in Idaho wat in 1945 ingewy is
Alhoewel wynbou in Idaho selfs deur wynkenners as 'n betreklik nuwe bedryf beskou word, is sommige van die eerste wingerde in die Noorweste, nader aan die Stille Oseaan, reeds al in 1860 in die omgewing van Lewiston geplant. Twee Franse, Louis Desol en Robert Schleicher, en 'n Duitse immigrant, Jacob Schaefer, het met die planting van wingerde in Idaho begin nog voordat die eerste wynstok in Washington of Oregon druiwe voortgebring het. Idaho se wynbedryf het gefloreer totdat prohibisiewette dit tot stilstand gedwing het. Prohibisie op deelstaatvlak in 1916 is opgevolg deur soortgelyke wette op federale vlak wat tot 1933 sou voortduur. Wynboubedrywighede in Idaho is eers in 1970 hervat met eerste nuwe plantings van wynstokke in die Snake-riviervallei in Suid-Idaho wat vir sy vrugbare, mineraalryke vulkaniese grond bekendstaan.[4]
Tans is wynbou een van die vinnigste groeiende bedrywe in die deelstaat wat wyne van hoë gehalte oplewer. Idaho se wynboustreke is tussen die Rotsgebergte en die Snake-rivier geleë waar 'n gematigde klimaat en beperkte reënval (die optimale watertoevoer word deur besproeiing verseker) bydra tot die kompleksiteit van druiwe. Gedurende Idaho se koue winters gaan wynstokke nie net 'n winterrus in en stoor waardevolle koolhidrate vir die volgende groeiseisoen nie. Die koue help daarnaas ook om plae en siektes te beheer. 'n Kombinasie van koue nagte en warm dae gedurende die somermaande lewer wyne met uitstekende geure op waarin suiker en sure in perfekte balans is.
Idaho se wynplase fokus op klassieke kultivars soos Syrah, Merlot, Riesling en Chardonnay, maar eksperimenteer ook met Tempranillo en Malbec. Tans is daar sestig wynplase met 1 300 akkers wingerde. In 2018 is 2 800 ton wyndruiwe geoes en 131 756 gellings wyn ter waarde van meer as $200 miljoen geproduseer.[5]
Verwysings
↑Carlos A. Schwantes: In Mountain Shadows. A History of Idaho. Lincoln NE: University of Nebraska Press 1991, bl. 1
.jpg)
.jpg)
.svg){kind=small}
