Prof. Dirk Kotzé (* 19 Desember 1927, Piketberg – † 12 Maart 1992, Stellenbosch) was ’n Suid-Afrikaanse geskiedkundige.
Vroeë jare
Dirk Jacobus Kotzé is op 19 Desember 1927 gebore op die plaas Platkloof in die distrik Piketberg in die Kaapkolonie. Sy vader was ’n boer en tot standerd ses het Kotzé onderrig aan ’n plaasskooltjie in die omgewing ontvang. Hy is daarna na die Hoërskool Piketberg waar hy in 1944 gematrikuleer het.
Studie
Kotzé wou aanvanklik ’n predikant word en het om in 1945 ingeskryf vir die graad B.A. (Admissie) aan die Universiteit Stellenbosch. In 1947 het hy die graad met Geskiedenis en Filosofie as hoofvakke met lof behaal. Sy leermeester, prof. H.B. Thom, het hom laat afsien in verdere studie in teologie en hom oorreed om liewer op geskiedenis te fokus. Kotzé het die M.A. (Geskiedenis)-graad met onderskeiding behaal en toe hy 27 was het hy sy doktorsgraad verwerf.
Met die oog daarop om hom verder as historikus te bekwaam, het Kotzé verder gestudeer in Ekonomie en Frans aan die Universiteit Stellenbosch en met behulp van die Koningin Victoria-Stipendium wat in 1951 aan hom toegeken is, het hy ook in die buiteland gaan studeer. Van 1954 tot 1956 het hy nagraadse studies aan die Vrije en Gemeentelijke Universiteite asook die Universiteite van Bonn en Wes-Berlyn onderneem om hom te verdiep in die teorie van Geskiedenis, onder leiding van historici soos prof. Jan Romein.
Akademiese loopbaan
Kotzé se eerste ondervinding as dosent in Geskiedenis aan sy Alma Mater was van 1950 tot 1953 toe hy as tydelike dosent vir prof. P.J. van der Merwe waargeneem het. Na sy terugkeer uit die buiteland is hy in 1956 as senior lektor aangestel. Met die aftrede van prof. J.A. Wiid het Kotzé op 1 Januarie 1959 professor in Geskiedenis aan die Universiteit Stellenbosch geword.
As hoogleraar in Geskiedenis – ’n pos wat hy tot 1985 beklee het – was Kotzé afdelingshoof vir Algemene Geskiedenis. Sy lesings aan voorgraadse studente het ingesluit ’n oorsig van die oorsprong van die Westerse geskiedenis vir eerstejaars tot temas oor twintigste-eeuse brandpunte soos die Tweede Wêreldoorlog sowel as Marxisme en nasionalisme as historiese faktore vir derdejaars.
Kotzé het hom as navorser op twee spesialiteitsterreine toegespits. Aanvanklik het hy hom aan sendinggeskiedenis toegewy wat ’n weerspieëling was van sy vroeë belangstelling om predikant te word. Sy onderwerp vir sy M.A.-tesis het gehandel oor Die eerste Amerikaanse sendelinge onder die Matebeles en vir sy doktorale proefskrif: Die eerste Amerikaanse sendelinge onder die Zoeloes, 1835-1838.
As professor in Algemene Geskiedenis, en met sy belangstelling in en onderlegdheid in die filosofiese aspekte van sy vak, het Kotzé na voltooiing van sy studies oor sendinggeskiedenis besluit om hom toe te lê op nasionalisme en Marxisme. Navorsing oor hierdie onderwerpe het sy lewensprojek geword. Verskeie boeke oor hierdie onderwerpe is deur hom gepubliseer, naamlik Die Kommunisme Deel 1: Die Klassieke Marxisme (1965), en ’n trilogie oor Nasionalisme, te wete Nasionalisme: ’n Vergelykende Studie (1969), Nasionalisme: Geskiedenis van Pan-Nasionalistiese Bewegings (1970) en Nasionalisme en Kommunisme (1970).
Ander werk
Afgesien van die navorsing wat Kotzé gedoen het, het hy ook gedien in die FAK se Geskiedeniskomitee, was hy voorsitter van die Geskiedeniskommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, ondervoorsitter van die Historiese Genootskap van Suid-Afrika, redaksielid van die akademiese tydskrif Historia, lid en voorsitter van die RGN se Advieskomitee vir Geskiedenis, Staatswetenskappe en Regte en lid van die Kaaplandse Onderwysdepartement se Kommissie vir Geskiedenis. Daarbenewens was hy ook lid van verskeie beheerrade van museums, onder meer dié van die Suid-Afrikaanse Kultuurhistoriese Museum in Kaapstad, en etlike jare lid van die NG Kerk in Kaapland se Argiefkommissie. Op sy inisiatief is die Instituut vir die Studie van Marxisme aan die Universiteit Stellenbosch gestig wat ná sy aftrede in 1985 ingeskakel het by die departement politieke wetenskap.
Afrikaner
Kotzé was aan die begin van sy akademiese loopbaan af sterk by die volks- en kultuurlewe van die Afirkaners betrokke. Die oogmerk van die talle boeke en artikels wat hy oor aspekte van die Afrikaner se volks- en kultuurlewe geskryf het was met die oogmerk om nie net die Afrikaners in te lig daaroor en standpunt in te neem nie, maar om ’n trots by hulle te ontwikkel. Na aanleiding hiervan was hy lid van die Federasie van Rapportryerskorpse, van die beheerraad van die Afrikaanse Taalmuseum en van verskeie feeskomitees soos die Republiekfees en die Sentrale Drie-Eeuefees van Stellenbosch. As lid van die werkskomitee van die Afrikaanse Taalmomumentkomitee was hy een van die dryfkragte agter die oprigting van die Afrikaanse Taalmonument.
Vir drie dekades was Kotzé bemoeid met die behoud van die Wes-Kaaplandse tasbare kultuurhistoriese erfenis. Hy was van 1960 tot 1984 ononderbroke lid van die Historiese Monumentekommissie en dié se opvolger, die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede. Daarmee saam was hy ook voorsitter van die Wes-Kaapse Streekkomitee van die RNG asook lid van die Uitvoerende Komitee.
Latere jare
Kotzé het aan Alzheimer se siekte gely en in 1987 het hy sy lidmaatskap van talle organisasies insluitend die Presidentsraad neergelê. Op 12 Maart 1992 is hy in Stellenbosch oorlede. Hy is oorleef deur sy vrou, Margaretha Cecilia (Cecile) née Rust en vyf kinders.
Nalatenskap en eerbetoon
Kotzé se groot bydraes het nie ongemerk verby gegaan nie. Sy bydraes op die gebied van ideologieë is as baanbrekerswerk beskryf en het ’n besondere bydrae gelewer tot die geskiedskrywing in Suid-Afrika.
- P.K. Albertynprys vir Jeuglektuur vir Dapper kinders van Suid-Afrika (1963)
- Tafelberg-Uitgewersprys vir Wetenskaplike Prosa (1970)
- Stalsprys vir Geskiedenis deur die Akademie (1974)
- Goue medalje van die RNG (1981)
Hy het ook twee toekennings van die Federasie van Rapportryerskorpse vir besondere dienste gelewer op Afrikaanse kultuurterrein ontvang.
Bronne
- Van Zyl, D.J.; Hofmeyr, G.S. (1994). "D.J. Kotzé (1927-1992): Afrikanerhistorikus en kultuur- en bewaringsleier". Historia. 31 (1): 209–220. doi:10.1080/02582479408671807.
