| Bees
|
![]()
|
| 'n Switserse koei met 'n klokkie om haar nek.
|
|
|
Gedomestikeerd
|
| Wetenskaplike klassifikasie
|
| Koninkryk:
|
|
| Filum:
|
|
| Klas:
|
|
| Subklas:
|
|
| Infraklas:
|
|
| Orde:
|
|
| Familie:
|
|
| Subfamilie:
|
|
| Genus:
|
|
| Spesie:
|
B. primigenius
|
| Subspesie:
|
B. p. taurus,
B. p. indicus
|
| Binomiale naam
|
Bos primigenius
|
| Trinomiale naam
|
Bos primigenius taurus,
Bos primigenius indicus
|
|
| wêreldverspreiding van beeste
|
| Sinonieme
|
|
Bos taurus,
Bos indicus
|
'n Bees is 'n groot gedomestikeerde, gras-etende hoefdier. In algemene taalgebruik sluit beeste ook koeie, bulle, osse, verse en kalwers in.
Beeste word gewoonlik as vee aangehou vir hulle vleis (bees- en kalfsvleis), as suiweldiere vir melk en ander suiwelprodukte, en as werkdiere vir die sleep van karre, ploeë en dies meer (gewoonlik word osse hiervoor gebruik). Ander produkte sluit in leer en mis vir bemesting en biobrandstof.
In sommige lande, soos Indië en Nepal, word beeste as heilig geag. Afrika het omtrent 20 000 000 stuks beeste, waarvan baie op tradisionele wyse grootgemaak is. In tradisionele gemeenskappe word beeste soms as betaalmiddel gebruik en dui op die eienaar se rykdom en status in die samelewing.
Bevolking
In 2021, word die wêreld se beesbevolking word op ongeveer 1,53 miljard geskat.[1]
Beesrasse
Van die vroegste tye af was beeste as gevolg van hul melk- en vleisproduksie vir die mens van groot ekonomiese waarde. Beeste se velle word op groot skaal vir die vervaardiging van leerartikels gebruik en beesmis speel 'n belangrike rol in die bemesting van landbougrond. In sommige lande word beeste nog as trekdiere gebruik.
Vleisrasse
Beesrasse wat vir slagdoeleindes geteel word, word vleisrasse genoem. Hierdie beeste is gewoonlik swaar en lewer baie vleis. Die verskillende beesrasse wat vir slagdoeleindes in Suid-Afrika geteel word, is die Afrikanerbees, die Aberdeen-Angus, die Brahman, die Charolais, die Galloway, die Hereford, die Korthoring en die Sussex.
Wat getalle betref, is die Afrikanerbees die belangrikste vleisras in die hele Suid-Afrika, en hierdie bees sal nog 'n aansienlike tyd die grondslag van die land se vleisbedryf vorm. Die Afrikaner word hoofsaaklik in die oostelike en westelike mieliestreke van die land gevind, maar ook in bergagtige streke van die Hoëveld en die sentrale en suidelike dele van die Vrystaat.
Groot kuddes beeste word ook in die Bosveld en Griekwaland-Wes aangetref. Die Hereford word hoofsaaklik in die westelike mieliestreke van Suid-Afrika gevind en in mindere mate in die oostelike mieliestreke. In die Oos-Kaap en KwaZulu-Natal kom die Korthoring algemeen voor. Ander vleisrasse, soos die Aberdeen-Angus, Drakensberger en Bonsmara, word ook in verskeie gebiede in Suid-Afrika aangetref. Die Bonsmara is ontwikkel deur kruisteling van die Afrikaner, die Korthoring en die Hereford.
Nog 'n interessante, unieke Suid-Afrikaanse ras is die Ngunibees, bekend vir sy vrugbaarheid en weerstand teen siektes. Hul voorgeslagte is tussen 600 en 1400 n.C. deur die Ngunimense (Zoeloes, Xhosas, Ndebele en Swazi's) na Suider-Afrika gebring tydens hul migrasie. Die Nguni word gekenmerk deur hul veelkleurige vel met verskillende patrone, en is aangepas vir hoëveldse weiding.
Melkrasse
Beeste wat uitsluitlik vir die produksie van melk geteel word, is melkrasse. As gevolg van jarelange seleksie en kruisteling kan hierdie beeste meer melk produseer as wat nodig is om 'n kalf groot te maak. 'n Goeie melkkoei lewer in haar laktasieperiode, wat gewoonlik sowat tien maande lank is, gemiddeld 4 500 liter melk. Dit is egter nie ongewoon vir 'n koei om dubbel die hoeveelheid melk te lewer nie.
Die melkrasse wat in Suid-Afrika voorkom, kom almal van Europa. Die bekendstes hiervan is die Jersey, die Fries, die Guernsey en die Ayrshire. Friese is die melkras wat die meeste in Suid-Afrika voorkom. Hulle lewer makliker as enige ander melkras tussen 9000 en 13 000 liter melk tydens 'n laktasieperiode. Omdat die Fries swaar en stewig gebou is, kan die ras ook vir slagdoeleindes gebruik word.
Friese is kenmerkend swart en wit. Jerseybeeste kom van die Kanaal-eiland Jersey en is die tweede grootste melkras in Suid-Afrika. Hierdie bees se kleur kan wissel van goudbruin tot swart. Jerseys se melk is baie ryk en kan tussen 5 en 6 % bottervet bevat, in vergelyking met die gerniddelde 4 % bottervet by ander melkrasse.
Dubbeldoelrasse
Beeste wat goeie slag- en melkresultate lewer, is bekend as dubbeldoelrasse. In Suid-Afrika word onder andere die Braunvieh (of Bruin Switser), die Rooi Poenskop, die Melkkorthoring, die Pinzgauer en die Simmentaler vir albei doeleindes geteel. Die Bruin Switser is uit Amerika en Switserland na Suid-Afrika ingevoer.
In Switserland is hierdie dier as 'n driedubbeldoelras ontwikkel, naamlik vir melk-, vleis- en werkdoeleindes. Die Bruin Switser het 'n donker- of ligbruin kleur. Saam met die Bruin Switser vorm die Pinzgauer en die Sirnmentaler 'n deel van die sogenaamde Hooglandrasse, wat in Suid-Afrika baie gewildheid geniet. Daar is eers in die afgelope dekade baie aandag aan die teling van Pinzgauers in Suid-Afrika gegee, omdat daar gevind is dat hierdie ras uiters aanpasbaar is by die land se klimaatstoestande.
Beesboerdery
Die bestuur van 'n beesplaas, veral 'n plaas met melkbeeste, is 'n hoogs gespesialiseerde taak. Melkkoeie is sensitiewe diere wat nie hul beste sal lewer as hulle nie reg gehanteer en versorg word nie.
Stalle
Daar is verskeie vorme van beesstalle, maar die basiese vorm is 'n langwerpige gebou met sementvloere wat maklik skoongehou kan word. Die gebou moet goed verlig en glad nie bedompig wees nie. Koeie leer baie vinnig hul eie individuele stalle in die gebou ken, en sal self na die regte stal gaan wanneer hulle ingebring word om gemelk te word. Koeie word nie op alle Suid-Afrikaanse plase in stalle gehuisves nie omdat die klimaat so warm is.
Melk
Een van die noodsaaklikste voedingstowwe van die mens is melk. Hierdie vloeistof bevat al die noodsaaklikste voedingstowwe wat die mens nodig het om gesond te bly. Koeie word gewoonlik twee maal per dag gemelk - soggens vroeg en saans. Koeie moet onder uiters higiëniese toestande gemelk word om die melk skoon en gesond te hou, maar ook om die verspreiding van siektes te verhoed. Koeie se uiers word deeglik gewas voordat hulle gemelk word.
Alle melkapparaat word ook gewas en daarna gesteriliseer, ook met die oog daarop om die verspreiding van siektes te verhoed. Koeie kan met die hand of met melkmasjiene gemelk word. Op groot melkplase word die koeie gewoonlik met masjiene gemelk. Sodra die koeie gemelk is, word die melk van die stal na die melkery gebring, waar dit deur 'n melkdoek oor 'n verkoeler gegooi word. Koeie se melkproduksie kan baie verskil - van sowat 2 250 liter tot 13 500 liter per jaar.
Voeding
'n Koei moet goed gevoer word om te sorg dat haar melkproduksie nie afneem nie, of in die geval van vleisrasse, om toe te sien dat die dier se gewig konstant bly. Die sukses van 'n beesboerdery hang af van die manier waarop die boer sy beeste voer en versorg. Minderwaardige vee moenie duur rantsoene kry nie, en goed geteelde beeste moet vanselfsprekend nie minderwaardige voer kry nie. Die belangrikste voedingstowwe wat in die rantsoene van beeste teenwoordig moet wees, is koolhidrate, proteïene, vitamiene en minerale.
Graansoorte soos mielies, sorghum, hawer, rog en gars maak meer as 50 % van die bees se rantsoene uit en is ryk aan koolhidrate. Hierdie graansoorte is 'n baie belangrike deel van beesvoeding en is 'n goeie bron van energie. Proteïenvoedsel vir beeste word verkry van vleis-, vis-, en karkasmeet, grondboon-, sonneblom- en sojaboonkoek, ens. Die gehalte van die beeste se proteïenvoedsel is van minder belang as wat dit byvoorbeeld by enkelmaagdiere sou gewees het. Vanweë die bees se vierdelige maag kan alle aminosure opgeneem word.
Die belangrikste mineraalelemente in beeste se rantsoene is fosfor, kalsium, natrium, yster, chloor, koper en kobalt. Van hierdie mineraalelemente word by die diere se kragvoer gevoeg. As beeste se basiese voersoorte (minerale is hierby ingesluit) en die proteïenvoersoorte met mekaar in bepaalde verhoudings gemeng word, kan kragvoere met 'n spesifieke proteïeninhoud berei word.
Fotogalery
-
'n Koei en haar kalf.
-
'n Volwasse bul.
-
'n Melkmasjien in aksie.
Sien ook
- Afrikanerbees, beesras inheems aan Suid-Afrika.
- Seboe, beesras verwant aan die Afrikaner.
- Salers, bees van Franse oorsprong.
- Bek-en-klouseer, aansteeklike siekte wat beeste kan opdoen.
- Os, gekastreerde beesbul.
Verwysings
- ↑ FAOSTAT. [Agricultural statistics database] Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. "FAOSTAT". Besoek op 6 Julie 2023.
{{cite web}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
Bronne
Eksterne skakels
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Bos taurus. |
.svg){kind=small}
